مقدمه
آنان که در رکاب سید الشهدا به فیض شهادت رسیدند، جمعى از بنى هاشم بودند، جمعى از مدینه با آن حضرت آمده بودند، برخى در مکه و طول راه به وى پیوستند، برخى هم از کوفه توانستند به جمع آن حماسه سازان شهید بپیوندند. کسانى هم در راه نهضت حسینى، پیش از عاشورا شهید شدند که آنان نیز جزء اصحاب او به شمار مى آیند.
اصحاب شهادت طلب و با وفاى سید الشهدا (علیه السلام)، نمونه بارز آگاهى، ایمان، شجاعت و فداکارى بودند و فضیلت آنان بیش از آن است که در این مختصر بگنجد. روایاتى در فضیلت یاران امام وارد شده است. (1) خصوصیات آنان نیز در برخى کتب آمده است. (2)
مرورى بر زیارتنامه هاى شهداى کربلا، فضیلت هایى چون وفاى به عهد، بذل جان در نصرت حجت خدا، وفا دارى به امام و... را یاد آور مى شود. ویژگی هاى افراد جبهه حسینى به تعبیر یکى از پژوهشگران چنین است:
1- اطاعت محض و عاشقانه 2- هماهنگى کامل با رهبرى (تا جایى که بدون اجازه نمى جنگیدند) 3- خطر پذیرى و شهادت طلبى 4- شجاعت ویژه 5- صباریت و مقاومت جاودانه 6- سازش ناپذیرى 7- جدیت، قاطعیت و عزم راسخ 8- خدا بین و خدا خواه 9- از همه چیز بریده و به خدا پیوسته 10- دقیق، منظم، منضبط 11- نهایت رشد و کمال، صلاح(سیاسى، فرهنگى) 12- الگوى عملى دفاع و مقاومت (لکم فى اسوة) 13- باوفاترین و پاى بندترین یاران بر پیمان 14- آزادگى (هَیهَاتَ مِنَّا الذِّلَّة) 15- فرماندهى ویژه، مدیریت نمونه 16- غناى روحى از ما سوى الله (انطلقوا جمیعا) 17- شرکت در میدان هاى جنگ سیاسى، فرهنگى، اقتصادى، نظامى در طفولیت و سنین پایین 18- «کل» بینى نه «جزء» بینى (کل یوم عاشورا...مثلى لا یبایع مثله) 19- سازنده حرکت هاى تاریخ ساز 20- مقاومت و مبارزه نابرابر در تنهایى 21- یقین و بصیرت کامل، شک شکن 22- پافشارى و استقامت در حق با اقلیت، در برابر اکثریت مخالف (لَا تَسْتَوْحِشُوا فِی طَرِیقِ الْهُدَى لِقِلَّةِ أَهْلِهِ) 23- نقش زن در سرنوشت مبارزات سیاسى، فرهنگى بشریت 24- سپر دین بودن، نه دین سپرى 25- اصالت با جهاد اکبر 26- ساختار روحى و جسمى مناسب و هماهنگ با استراتژى عاشورا. (3)
آنان که در رکاب سید الشهدا (علیه السلام) به فیض شهادت رسیدند، جمعى از بنى هاشم بودند، جمعى از مدینه با آن حضرت آمده بودند، برخى در مکه و طول راه به وى پیوستند، برخى هم از کوفه توانستند به جمع آن حماسه سازان شهید بپیوندند. کسانى هم در راه نهضت حسینى، پیش از عاشورا شهید شدند که آنان نیز جزء اصحاب او به شمار مى آیند. تعداد 6 نفر از یاران امام که در کوفه شهید شدند، عبارتند از: عبد الأعلى بن یزید کلبى، عبد الله بن بقطر، عمارة بن صلخب، قیس بن مسهر صیداوى، مسلم بن عقیل و هانى بن عروه (علیهم السلام).
شهداى بنى هاشم:
تعداد 17 نفر از شهداى کربلا که شهادتشان اجماعى است، عبارتند از:
على بن الحسین الأکبر (علیه السلام)، عباس بن على بن ابى طالب (علیه السلام)، عبدالله بن على بن ابى طالب (علیه السلام)، جعفر بن على بن ابى طالب (علیه السلام)، عثمان بن على بن ابى طالب (علیه السلام)، محمد بن على بن ابى طالب (علیه السلام)، عبد الله بن حسین بن على (علیه السلام)، ابوبکر بن حسن بن على (علیه السلام)، قاسم بن حسن بن على (علیه السلام)، عبدالله بن حسن بن على (علیه السلام)، عون بن عبدالله بن جعفر (علیه السلام)، محمد بن عبدالله بن جعفر (علیه السلام)، جعفر بن عقیل (علیه السلام)، عبدالرحمن بن عقیل، عبدالله بن مسلم بن عقیل، عبدالله بن عقیل (علیه السلام)، محمد بن ابى سعید بن عقیل (علیه السلام). (4)
نام ده نفر دیگر نیز نقل شده که البته یقینى نیست، آنان عبارتند از: ابوبکر بن على بن ابى طالب، عبیدالله بن عبد الله بن جعفر، محمد بن مسلم بن عقیل، عبدالله بن على بن ابى طالب، عمر بن على بن ابى طالب، ابراهیم بن على بن ابى طالب، عمر بن حسن بن على، محمد بن عقیل و جعفر بن محمد بن عقیل. (5)
شهداى دیگر:
نام کسانى غیر از بنى هاشم که در کربلا در رکاب امام حسین (علیه السلام) به شهادت رسیدند و توضیح مختصرى در باره هر یک، در جاى مناسب هر کدام در این کتاب (به ترتیب الفبا) آمده است. در اینجا فهرستى از همه آنان را یکجا بر اساس نقل کتاب «انصار الحسین» مى آوریم.
در کتب یاد شده، دو جدول نام است. یکى نام هایى که در زیارت ناحیه مقدسه و نیز در منابع دیگرى همچون رجال شیخ، یا رجال طبرى آمده است. این جدول که نام 82 نفر را در بر دارد چنین است:
اسلم ترکى، انس بن حارث کاهلى، انیس بن معقل اصبحى، ام وهب، بریر بن خضیر، بشیر بن عمر حضرمى، جابر بن حارث سلمانى، جبلة بن على شیبانى، جنادة بن حارث انصارى، جندب بن حجیر خولانى، جون مولى ابوذر غفارى، جوین بن مالک ضبعى، حبیب بن مظاهر، حجاج بن مسروق، حر بن یزید ریاحى، حلاس بن عمرو راسبى، حنظلة بن اسعد شبامى، خالد بن عمرو بن خالد، زاهر مولى عمرو بن حمق خزاعى، زهیر بن بشر خثعمى، زهیر بن قین بجلى، زید بن معقل جعفى، سالم مولى بنى المدینة کلبى، سالم مولى عامر بن مسلم عبدى، سعد بن حنظله تمیمى، سعد بن عبدالله، سعید بن عبدالله، سوار بن منعم بن حابس، سوید بن عمرو خثعمى، سیف بن حارث بن سریع جابرى، سیف بن مالک عبدى، حبیب بن عبدالله نهشلى، شوذب مولى شاکر، ضرغامة بن مالک، عابس بن ابى شبیب شاکرى، عامر بن حسان بن شریح، عامر بن مسلم، عبدالرحمان بن عبدالرحمان بن عبد الله ارحبى، عبدالرحمان بن عبد ربه انصارى، عبدالرحمان بن عبد الله بن یزید عبدى، عبید الله بن یزید عبدى، عمران بن کعب، عمار بن ابى سلامه، عمار بن حسان، عمرو بن جناده، عمر بن جندب، عمرو بن خالد ازدى، عمر بن خالد صیداوى، عمرو بن عبد الله جندعى، عمرو بن ضبیعه، عمرو بن قرضه، عمر بن قرضه، عمر بن عبد الله ابو ثمامه صائدى، عمرو بن مطاع، عمیر بن عبد الله مذحجى، قارب مولى الحسین (علیه السلام)، قاسط بن زهیر، قاسم بن حبیب، قرة بن ابى قره غفارى، قعنب بن عمر، کردوس بن زهیر، کنانة بن عتیق، مالک بن عبد بن سریع، مجمع بن عبد الله عائذى، مسعود بن حجاج و پسرش، مسلم بن عوسجه، مسلم بن کثیر، منجح مولى الحسین (علیه السلام)، نافع بن هلال، نعمان بن عمرو، نعیم بن عجلان، وهب بن عبد الله، یحیى بن سلیم، یزید بن حصین همدانى، یزید بن زیاد کندى، یزید بن نبیط. (علیهم السلام اجمعین)
جدول دوم، اسامى کسانى است که در منابع متأخرترى مانند زیارت رجبیه، «مناقب ابن شهرآشوب»، «مثیر الأحزان» یا «لهوف» آمده است که عبارتند از: (29 نفر)
ابراهیم بن حصین، ابو عمرو نهشلى، حماد بن حماد، حنظلة بن عمرو شیبانى، رمیث بن عمرو، زائد بن مهاجر، زهیر بن سائب، زهیر بن سلیمان، زهیر بن سلیم ازدى، سلمان بن مضارب، سلیمان بن سلیمان ازدى، سلیمان بن عون، سلیمان بن کثیر، عامر بن جلیده (یا:خلیده)، عامر بن مالک، عبد الرحمان بن یزید، عثمان بن فروه، عمر بن کناد، عبد الله بن ابى بکر، عبد الله بن عروه، غیلان بن عبد الرحمان، قاسم بن حارث، قیس بن عبد الله، مالک بن دودان، مسلم بن کناد، مسلم مولى عامر بن مسلم، منیع بن زیاد، نعمان بن عمرو، یزید بن مهاجر جعفى.
از نظر سن و سال، تعدادى از این شهدا جوان بودند. نام این جوانان شهید در رکاب امام حسین (علیه السلام) از بنى هاشم و دیگران اینهاست: حضرت على اکبر (علیه السلام)، حضرت عباس بن على (علیه السلام)، حضرت قاسم (علیه السلام)،عون بن على، عبدالله بن مسلم، عون و محمد (پسران زینب کبرى)، وهب، عمرو بن قرظه، بکیر بن حر، عبدالله بن عمیر، نافع بن هلال، سیف بن حارث، اسلم، عمرو بن جناده، مالک بن عبد و....
ستایش عظیمى را که سید الشهدا (علیه السلام) شب عاشورا از یاران خویش کرد، نام آنان را جاویدان و مقامشان را جلوه گر ساخت. آنجا که فرمود: «من اصحابى شایسته تر و بهتر از یاران خود نمى شناسم؛ أَمَّا بَعْدُ، فَإنِّی لَا أَعْلَمُ أَصْحَابًا أَوْفَی وَلَا خَیرًا مِنْ أَصْحَابِی، وَلَاأَهْلَ بَیتٍ أَبَرَّ وَلَا أَوْصَلَ مِنْ أَهْلِ بَیتِی؛ فَجَزَاکمُ اللَهُ عَنِّی خَیرَ الْجَزَآءِ.». (6) در زیارت ناحیه مقدسه هم امام زمان (علیه السلام) به آنان اینگونه سلام داده است:«اَلسَّلَامُ عَلَیكُمْ یا خَیرَ أَنْصَارٍ...».
در توصیف آن شیر مردان عارف، بسیار سخن مى توان گفت. از زبان دشمن هم مى توان حقایق را شناخت. به مردى که روز عاشورا همراه عمر سعد در کربلا شرکت داشته، گفتند: واى بر تو! آیا ذریه رسول خدا (صلی الله علیه وآله) را کشتید؟ گفت: «...اگر تو شاهد چیزى بودى که ما دیدیم، تو هم همچون ما مى کردى. گروهى بر ما تاختند که دست هاشان بر قبضه شمشیرها بود، همچون شیران خشمگین، سواران را از چپ و راست درهم مى نوردیدند و خویش را به کام مرگ مى افکندند. نه امان مى پذیرفتند، نه علاقه به مال داشتند و نه چیزى مى توانست مانع ورودشان بر برکه هاى مرگ گردد! اگر اندکى از آنان دست بر مى داشتیم، جان همه سپاه را مى گرفتند. اى بى مادر، پس مى خواستى چه کنیم؟!...» (7) براى آشنایى با برخى فضایل آنان، که حواریین امام حسین (علیه السلام) بودند، رجوع کنید به «منتخب التواریخ، ص 245 تا 255» که بیست و شش فضیلت براى آنان بر شمرده است،از جمله:
رضایت از خدا، با وفاترین اصحاب، ثبت بودن نامشان در لوح محفوظ، برتر بودن مقامشان از همه شهدا، همت والا با عده کم، توفیق باز گشت به دنیا در عصر رجعت، معروف بودنشان در آسمان ها، شوق شهادت در رکاب امام حسین (علیه السلام)، یاران واقعى دین خدا، وارستگى و زهد و عبادت، دفن در سرزمین مقدس کربلا و....همین فضیلت هاست که آنان را محبوب دلها ساخته و در دنیا و آخرت، مورد غبطه جهانیانند. قبر شهداى کربلا همه یکجا در حرم سید الشهدا (علیه السلام) است.
| در راه دوست کشته شدن آرزوى ماست | دشمن اگر چه تشنه به خون گلوى ماست | |
| گردیم دور یار، چو پروانه گرد شمع | چون سوختن در آتش عشق آرزوى ماست | |
| از جان گذشته ایم و به جانان رسیده ایم | در راه وصل، این تن خاکى عدوى ماست | |
| خاموش گشته ایم و فراموش کى شویم | بس این قدر که در همه جا گفتگوى ماست | |
| ما را طواف کعبه بجز دور یار نیست | کز هر طرف رویم، خدا روبروى ماست |
پی نوشت ها :
1- از جمله در سفینة البحار،ج 2،ص .11
2- ر.ک:انصار الحسین،الدوافع الذاتیة لأنصار الحسین،ابصار العین فى انصار الحسین،فرسان الهیجاء،عنصر شجاعت،اسوه هاى جاوید،مقاتل الطالبیین،موسوعة المصطفى و العترة،ج 6،ص 201 و....
3- جزوه«تشکیلات توحیدى عاشورا»،فاطمى پناه،ص .23
4- انصار الحسین،محمد مهدى شمس الدین،ص .111
5- همان،ص 117،در باره شهداى عاشورا،از جمله ر.ک:مجله«تراثنا»،شماره 2،مقاله«تسمیة من قتل مع الحسین».
6- مقتل خوارزمى،ج 1،ص 246،لهوف،ص .79
7- شرح نهج البلاغه،ابن ابى الحدید،ج 3،ص .263
منبع : فرهنگ عاشورا