پنج عمل برای درک بهتر شب قدر
از جمله اعمالی که برای رسیدن به درک شب قدر باید انجام دهیم تا بتوانیم بهره کامل از این شب ببریم، بدین شرح است :
1. توسل به ولایت ائمه هدى
با توجه به آیه شریفه كه مى فرماید :
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ؛ اى ایمان آورندگان ! از خدا پروا نموده و وسیله اى براى رسیدن به او بجویید.» (1)
(در لغت به آنچه كه توسط آن به چیزى توصل و تقرب جویند، «وسیله» مى گویند.)
در شب مبارك قدر وسیله اى مطمئن تر از ائمه هدى (علیهم السلام) براى انسان وجود ندارد، پس باید به ایشان توسل جست، مخصوصا به مولى الموحدین، على بن ابى طالب (علیه السلام) كه «لیالى قدر»مصادف با شهادت مظلومانه آن امام متقین است و نیز با تمسك به زیارت ابا عبدالله الحسین (علیه السلام) به درگاه حضرت احدیت به استغاثه پرداخت .
2. نماز
در این شب فرشتگانى كه به زمین فرود مى آیند، باید شاهد و ناظر ركوع و سود خالصانه و متواضعانه انسان باشند تا بدین وسیله، اشرفیت و خلیفة اللهى او براى ایشان تفسیر گردد و رمز سجده ملائكه را در برابر آدم دریابند؛ لذا در ردیف اعمال و وظایف لیالى قدر، نماز كه سرلوحه همه عبادات است، به طرق مختلف وارد شده است :
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ»
اى ایمان آورندگان! از خدا پروا نموده و وسیله اى براى رسیدن به او بجویید.
اولا : خواندن نمازهاى قضا شده در گذشته - به خصوص نمازهاى سال اخیر؛
ثانیا : خواندن نمازهاى مستحبى براى كسب ثواب بیشتر، از جمله نمازهاى ذیل :
الف) خواندن دو ركعت نماز با یك سلام، همچون نماز صبح، با این تفاوت كه در هر ركعت پس از حمد، هفت مرتبه «سوره توحید» بخواند و بعد از سلام، هفتاد مرتبه «استغفر الله و اتوب الیه» (2) بگوید.
ب) خواندن صد ركعت نماز، هم چون نماز صبح به صورت دو ركعتى و نیز مجاز است به جاى این صد ركعت، شش روز از نمازهاى قضا شده خود را به جا آورد، به گونه اى كه از ظهر روز اول شروع كرده و در عشاى روز ششم ختم نماید.
3. قرآن بر سر گرفتن
بر سر گرفتن قرآن با آن حالات خضوع و خشوع، نشانه تسلیم در برابر دستورهاى حیات بخش و سعادت آفرین آن است و بیانگر این كه مسلمان، كسى است كه قرآن را دائما در اندیشه و فكر خویش دارد و دستورها و احكام آن را در عمل پیاده مى كند.
استاد حسن زاده آملى - دام ظله الوارف - در نكته 490 كتاب هزار و یك نكته خود گوید :
«در لیالى قدر، قرآن به دل كن، نه فقط قرآن به سر، كه اولى جوهر ذات تو گردد و دومى خارج از گوهر تو است.»
«اللهم كن لولیك الحجه بن الحسن صلواتك علیه و على آبائه فى هذه الساعه و فى كل الساعه ولیا و حافظا و قائدا و ناصرا و دلیلا و عینا، حتى تسكنه ارضك طوعا و تمتعه فیها طویلا»
4. تجدید عهد با امام زمان (عج) و خواندن دعاى فرج
از ائمه معصومین نقل است كه در شب بیست و سوم ماه رمضان و در طول آن ماه مبارك، در هر حالى (نشسته و ایستاده) و هر زمانى پس از ذكر و یاد خداى تعالى و درود فرستادن بر محمد و آل او (علیهم السلام) این دعا را بخوان :
«اللهم كن لولیك الحجه بن الحسن صلواتك علیه و على آبائه فى هذه الساعه و فى كل الساعه ولیا و حافظا و قائدا و ناصرا و دلیلا و عینا، حتى تسكنه ارضك طوعا و تمتعه فیها طویلا.» (3)
رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) چون دهه آخر ماه رمضان فرا مى رسید، در مسجد اعتكاف مى نمود و براى حضرتش خیمه اى مویین مى زدند و كمرش را براى عبادت مى بست و بستر خویش را جمع مى كرد
«بارالها در این هنگام و براى همیشه ولى امرت، امام زمان حجه بن الحسن را - كه درودهایت بر او و پدرانش باد - سرپرست و نگهدار و رهبر و یاور و نگهبان باش تا گیتى را به فرمان او آورى و تا دیر زمان بهره مندش گردانى .»
و نیز دعاى شریف افتتاح كه به امر آن حضرت مستحب است تا در هر شب رمضان خوانده شود و دعاهاى ماثور و غیر ماثور دیگر كه در خصوص حضرتش وارد شده است، زیرا گفته اند :
«دعا به آن بزرگوار، نوعى از اداى حق ایشان است، كه جزء بهترین اعمال مى باشد و فواید بى شمارى نیز براى خود ما هم دارد.»
اعتكاف العشر الاواخر من شهر رمضان یعدل حجتین و عمرتین . (4) اجر اعتكاف نمودن در ده روز آخر ماه رمضان، مساوى با ثواب دو حج و دو عمره است
5. اعتكاف
پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) فرمود :
«اِعْتِکافُ الْعَشْرِ الاَْواخِرِ مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ یَعْدِلُ حَجَّتَیْنِ وَ عُمْرَتَیْنِ.» (4)
اجر اعتكاف نمودن در ده روز آخر ماه رمضان، مساوى با ثواب دو حج و دو عمره است .
منظور از اعتكاف، توقف نمودن و ساكن شدن در مسجد جامع به قصد قربت و عبادت به مدت سه روز یا بیشتر با رعایت شرایط مخصوص آن كه داراى ثواب بسیار زیاد است و از جمله عبادات مستحب مى باشد كه بزرگان دین به انجام آن، اهتمام ورزیده اند.
در كتاب كافى از جعفر بن محمد الصادق (علیه السلام) نقل شده است كه فرمودند :
«كان رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم) اذا دخل العشر الاواخر، اعتكف فى المسجد و ضربت له قبة من شعر، و شمّر المئزر و طوى فراشه»؛
رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) چون دهه آخر ماه رمضان فرا مى رسید، در مسجد اعتكاف مى نمود و براى حضرتش خیمه اى مویین مى زدند و كمرش را براى عبادت مى بست و بستر خویش را جمع مى كرد.
در حدیث دیگرى از امام صادق (علیه السلام) آمده است :
«كانت بدر فى شهر رمضان و لم یعتكف رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم)، فلما ان كان من قابل اعتكف عشرین عشرا لعامه، و عشرا قضاء لما فاته»؛
جنگ بدر در ماه رمضان اتفاق افتاد و (از این رو) رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) موفق به اعتكاف نشدند، لذا در سال آینده، بیست روز (ده روز به عنوان اعتكاف همان سال و ده روز دیگر را نیز به عنوان قضاى اعتكاف سال گذشته) به اعتكاف پرداختند.
طبق آن چه در اركان اسلام (ص 163) آمده است، پس از پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) همسران آن حضرت نیز چنین اعتكافى داشتند.
در تاریخ آمده است كه علماى بزرگ شیعه نیز این سنت حسنه را در دهه آخر ماه رمضان انجام مى داده اند.
براى مطالعه بیشتر درباره اعتكاف به این منابع مراجعه فرمایید :
اللمعة الدمشقیه، ج 2، كتاب الاعتكاف ؛ شرائع الاسلام، ج 1، ص 251؛ التهذیب، ج 4، ص 217؛ مستمسك العروة الوثقى، ج 8، ص 536، روضة المتقین، ج 3، ص 496، اعتكاف در اسلام به قلم نگارنده .
این بخش را به كلامى از مصلح مجاهد، شیخ محمد عبده، پایان مى بریم :
شب قدر، شب عبادت و تضرع و تذكر و یادآورى نعمت هاى خدا و دین است، لكن متاسفانه بسیارى از مسلمانان در چنین ایام و لیالى و موقعیت هاى مناسبى درباره مسائل و موضوعاتى سخن مى گویند كه مورد رضا و عنایت خداوند نیست ؛ به آیاتى از كلام الله گوش مى دهند، اما در مفاهیم آنها نمى نگرند و از معانى بلند آنها عبرت نمى گیرند... فقط به صدا و نغمه زیباى قارى قرآن توجه دارند، در این شب در اوهام و خیالاتى غوطه ور مى شوند كه شایسته عقول كودكان نیست تا چه رسد به عقل هاى اشخاص رشید و بالغ .
انشاءالله همگی بتوانیم استفاده تمام را این شب ببریم و یکدیگر را از دعای خیر فراموش نکنیم.
پی نوشت ها :
1. مائده (5)، آیه 35.
2. مسید ابن طاووس، الاقبال بالاعمال الحسنه، ص 186.
3. حسین نورى، نجم الثاقب، ص 510.
4. سید محمد حسین طباطبایى، سنن النبى (صلى الله علیه و آله و سلم)، ص 299 و وسائل الشیعه، ج 7، ص 397.