مقدمه
امام صادق (علیه السلام) در سفارش هاى خود به عبدالله بن جندب پس از هشدارشیعیان به دام هاى شیطان، ویژگى هاى برجسته دوستان حقیقى خود رابر مى شمرد و سپس خصلت هاى دیگر شیعیان را بیان مى کند. دو ویژگى ممتاز شیعیان از نگاه امام صادق (علیه السلام) عبارت است از:
آخرت
«لقد جلت الاخره فى اعینهم حتى ما یریدون بها بدلا... و انماکانت الدنیا عندهم بمنزله الشجاع الارقم و العدو الاعجم»؛ آخرت در نگاه آن ها بسیار بزرگ است، به اندازه اى که چیزى را با آن عوض نمى کنند... و دنیا نزد آن ها همانند مارگزنده و دشمن بى زبان است.
پیروان حقیقى و دوستان واقعى خاندان نبوت (علیهم السلام) به چیزى جز آخرت نمى اندیشند و تمام کردارها و رفتارهاى خود را با نگاه به آخرت مى سنجند. دنیا در نظر مؤمن وسیله اى است براى رسیدن به هدفى بزرگ که همان زندگى جاودان آخرت است. دوستان حقیقى اهل بیت (علیهم السلام) از مواهب دنیوى بهره مى برند، اما هرگز زندگى جاودان را با زندگى گذراى دنیا عوض نمى کنند.
انس با خدا
«انسوا بالله واستوحشوا مما به استاءنس المترفون»؛ آن ها باخدا انس گرفته اند و از آن چه که مال اندوزان به آن انس گرفته اند، در هراسند.
مومنان از نعمت هاى الهى بهره مى برند اما به آن ها وابسته نمى شوند. وابستگى به مال دنیا موجب بندگى انسان در برابرمادیات خواهد شد. زراندوزان هماره به ثروت خود وابسته اند. شیعیان واقعى با یاد خدا آرامش مى یابند نیستند.
حضرت صادق (علیه السلام) پس از برشمردن این دو ویژگى مهم، فرمود: «اولئک اولیائى حقّاً و بِهِمْ تُکْشَفُ کُلّ فتنة وَ تُرْفَعُ کُلُّ بلیّة»؛ آن ها دوستان حقیقى من هستند. به وسیله آن ها فتنه شکست مى خورد و هرگرفتارى هابر طرف مى شود.
حسابرسى خود
«حق على کل مسلم یعرفنا ان یعرف علمه فى کل یوم ولیله على نفسه فیکون محاسب نفسه فان راى حسنه استزاد منها و ان راى سیئه استغفر منها، لئلایخزى یوم القیمه»؛ بر هرمسلمانى که مارا مى شناسد، سزاوار است که کردارش را در هر شبانه روز بر خودعرضه دارد و به محاسبه آن ها بپردازد، تا اگر کار نیکى در آن هادید، برآن ها بیفزاید و اگر کردار بدى در اعمال خود مشاهده کرد،از آن ها توبه کند، تا دچار ذلت و خوارى روز قیامت نگردد.
سخاوت
«یابن جندب! ان شیعتنا یعرفون بخصال شتی: بالسخاء و البذل للاخوان»؛ اى پسر جندب! همانا شیعیان ما به چند خصلت شناخته مى شوند: به سخاوت و بخشش به برادران.
خواندن پنجاه رکعت نماز و رعایت وقت نماز
«وبان یصلوا الخمسین لیلا و نهارا... و یحافظون على الزوال»؛ شیعیان ما در شبانه روز پنجاه رکعت نماز مى خوانند و توجه به وقت نماز ظهر (خواندن نماز اول وقت) دارند.
دورى از پرخاش و داد و فریاد
«لایهرون هریرالکلب»؛ شیعیان ما همانند سگ زوزه نمى کشند.
دورى از طمع
«ولایطمعون طمع الغراب»؛ شیعیان ما همانند کلاغ طماع و حریص نیستند.
دورى از دشمنان
«و لایجاورون لنا عدوا و لا یساءلون لنا مبغضاولوماتوا جوعا»؛ شیعیان ما با دشمنان همسایگى نمى کنند و اگر از گرسنگى بمیرند،چیزى از آن ها نمى خواهند.
دقت در خوراک
«شیعتنا لایاءکلون الجری... و لا یشربون مسکرا»؛ شیعیان ما مارماهى نمى خورند... و شراب نمى نوشند.
برگزیده اى از سایر سفارش ها
آثار استقامت
«یابن جندب لو ان شیعتنا استقاموا لصافحتهم الملائکه و لاظلهم الغمام و لاشرقوا نهارا و لا کلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم ولما ساءلوا الله الا اعطاهم».
اگر شیعیان ما استقامت کنند، فرشتگان دست در دست آن هامى گذارند، ابرهاى سفید (رحمت) برآن ها سایه مى افکند، چون روزدرخشنده و تابناک مى شوند، از زمین و آسمان روزى مى خورند و آنچه از خدا بخواهند، خداوند به آن ها عطا مى کند.
شیوه برخورد با گناهکاران
1- گفتن خوبى ها و پرهیز از سخن ناروا
«یابن جندب لاتقل فى المذنبین من اهل دعوتکم الا خیرا»؛ اى پسرجندب! به گناهکاران از همکیشان خود جز خوبى و نیکویى چیزى مگو.
در برخورد با گناهکاران باید با سخنان نیکو و گفتن خوبى هاى آنان، امید مرده در آن ها را زنده کرد و از خشونت، گفتارناروا وبازگو نمودن لغزش هاى آن ها پرهیز کرد؛ زیرا چنین برخوردهایى مجرمان را از پیمودن راه درست ناامید و نسبت به دین و آموزه هاى آن گریزان مى سازد.
2- در خواست توفیق براى گناهکاران
«واستکینوا الى الله فى توفیقهم»؛ توفیق آن ها را خاضعانه ازخداوند بخواهید.
3- در خواست توبه براى گناهکاران
توبه از حالات سازنده انسان است که انجام دهنده آن محبوب خداونداست:
«إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ»؛ خداوند کسانى که بسیار توبه مى کنندرا دوست دارد. (1)
توبه روشى است که امام صادق (علیه السلام) براى پاکسازى گناهکار توصیه کرده است. شیعیان واقعى باید از خدا بخواهند که گناهکاران ازکردار ناشایست خود پشیمان شوند و به سوى خدا بازگردند، زیراخداوند بسیار توبه پذیر و بخشنده است؛ «اِنَّهُ هُوَ التَّوّابُ الرَّحيم» (2)
راه بهشتى شدن
حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) سه راه را فراروى جویندگان بهشت قرارداده است:
1- پیروى از ائمه (علیهم السلام) .
2- برائت از دشمنان.
3- سخن گفتن آگاهانه و سکوت هنگام نا آگاهی.
«فکل من قصدنا و تولانا و لم یوال عدونا و قال ما یعلم و سکت عما لایعلم او اشکل علیه فهو فى الجنه»
هر کس جویا و پیرو ما باشد و از دشمنان ما پیروى نکند و چیزى که مى داند، بگوید و از آن چه که نمى داند، یا بر او مشکل (مشتبه)است، سکوت کند، در بهشت است.
ارزش سکوت
«علیک بالصمت، تعد حلیما، جاهلا کنت او عالما، فان الصمت زین لک عندالعلماء و سترلک عندالجهال.»
عالم باشى یا جاهل، خاموشى را برگزین تا بردبار به شمار آیی؛زیرا خاموشى نزد دانایان زینت و در پیش نادانان پوشش است.
دورى جستن از عقاید منحرف
خطر بدعت ها، گرایش هاى منحرف و قرائت هاى ناصواب از دین، همیشه متوجه جوامع شیعى بوده است.
«یابن جندب! بلغ معاشر شیعتنا و قل لهم: لاتذهبن بکم المذاهب»؛ اى پسر جندب! به شیعیان ما بگو؛ مبادا را عقایدمنحرف، شما را از مذهب خودتان بیرون برد.
نشانه هاى ناتوانى
«قد عجز من لم یعد لکل بلاء صبرا و لکل نعمه شکرا و لکل عسریسرا»؛ ناتوان است کسى که براى هر بلایى صبرى، براى هر نعمتى شکرى و براى هر سختى آسانى آماده نکند.
کردارهاى برتر
«یابن جندب! صل من قطعک، واعط من حرمک، و احسن الى من اساءالیک، و سلم على من سبک، و انصف من خاصمک، واعف عمن ظلمک، کماانک تحب ان یعفى عنک، فاعتبر بعفوالله عنک، الاترى ان شمسه اشرقت على الابرار و الفجار و ان مطره ینزل على الصالحین والخاطئین.»
اى پسر جندب! با کسى که از تو بریده، وصل کن؛ به کسى که چیزى به تو نداده، چیز بده؛ باکسى که به تو بدى کرده، خوبى کن؛ به کسى که به تو دشنام داده، سلام کن؛ باکسى که با تو دشمنى کرده،انصاف داشته باش و از کسى که به تو ظلم کرده، در گذر، همچنان که دوست دارى از تو در گذرند. پس از گذشت خداوند از خودت عبرت بگیر. آیا نمى بینى خورشید خداوند برخوبان و بدان مى تابد وبارانش بر صالحان و مجرمان نازل مى شود؟
اساس اسلام
آخرین جمله از سفارش هاى امام صادق (علیه السلام) به ابن جندب درباره اهمیت و ارزش محبت اهل بیت (علیهم السلام) است.
«لکل شیى ء اساس و اساس الاسلام حبنا اهل البیت»؛ هرچیزى راپایه اى است و پایه اسلام، محبت ما، اهل بیت (علیهم السلام) است.
پى نوشت ها :
1- بقره، آیه 222.
2- توبه، آیه 118.