امام صادق (عليه السلام) در نگاهى گذرا

مشخصات حضرت

اسم : جعفر
لقبها : صادق- مصدق - محقق - کاشف الحقايق - فاضل - طاهر - قائم - منجى - صابر
كنيه : ابوعبدالله - ابواسماعيل - ابوموسى
نام پدر : حضرت امام محمد باقر (عليه السلام)
نام مادر : فاطمه (ام فروه) دختر قاسم بن محمد بن ابى بكر
زمان تولد : هفدهم ربيع الاول سال 83 هجرى
در روز جمعه يا دوشنبه (بنا بر اختلاف) در هنگام طلوع فجر مصادف با ميلاد حضرت رسول . بعضى ولادت ايشان را روز سه شنبه هفتم رمضان و سال ولادت ايشان را نيز برخى سال 80 هجرى ذكر كرده اند . (1)
محل تولد : مدينه منوره
عمر شريفش : 65 سال
مدت امامت : 34 سال
زمان رحلت (شهادت) : 25 شوال سال 148 هجرى درباره زمان شهادت نيز گروهى ماه شوال و دسته اى ديگر 25 رجب را بيان كردند . (2)
قاتل : منصور دوانيقى بوسيله زهر
محل دفن : قبرستان بقيع
زنان معروف حضرت : حميده دختر صاعد مغربى ، فاطمه دختر حسين بن على بن الحسين بن على بن أبى طالب(عليهم السلام)
فرزندان پسر : موسى (عليه السلام) - اسماعيل - عبدالله - افطح - اسحاق - محمد - عباس - على
فرزندان دختر : ام فروه - فاطمه - اسما كه اسماعيل ، عبدالله وام فروه مادرشان فاطمه دختر حسين بن على بن حسين (عليهم السلام)(نوه امام سجاد) است . وامام موسى كاظم (عليه السلام) ، اسحاق و محمد كه مادرشان حميده خاتون مى باشد . وعباس ، على ، اسماء و فاطمه كه هر يك از مادرى به دنيا آمده اند .
نقش روى انگشتر حضرت : ما شاء الله لا قوة إلا بالله ، أستغفرالله .
اصحاب معروف امام صادق (عليه السلام) : ابان بن تغلب - اسحاق بن عمار- بريد - صفوان بن مهران - ابوحمزه ثمالى – حرير بن عبدالله سجستانى زراره بن اعين شيبانى - عبدالله بن ابى يعفور-عمران بن عبدالله اشعرى قمى .
روز زيارت ايشان : روزهاى سه شنبه مى باشد .
رخسار حضرت : بيشتر شمايل آن حضرت مثل پدرشان امام باقر (عليه السلام) بود . جز آنكه كمى لاغرتر و بلند تر بودند .
مردى ميانه بالا ، سفيد روى ، پيچيده موى و پيوسته صورتشان چون آفتاب مى درخشيد . در جوانى موهاى سرشان سياه و در پيرى سفيدى موى سرشان بر وقار و هيبتشان افزوده بود . بينى اش كشيده و وسط آن اندكى برآمده بود وبر گونه راستش خال سياه رنگى داشت .
ريش مبارك آن جناب نه زياد پرپشت و نه زياد كم پشت بود . دندانهايش درشت و سفيد بود وميان دو دندان
پيشين آن گرامى فاصله وجود داشت . بسيار لبخند مى زد و چون نام پيامبر برده مى شد رنگ از رخسارش تغيير مى كرد .

گوشه اى از حيات امام صادق (عليه السلام)

پدرش 26 ساله بود كه او زاده شد . دوازده تا 15 سال بنابر اختلاف از عمر شريفش را درکنار جدش امام سجاد (عليه السلام) و نوزده سال را در كنار پدرش امام باقر (عليه السلام) گذراند .
پيامبر اكرم (صلّى الله عليه وآله) در خصوص انتخاب نام و لقب امام ششم فرموده است: وقتى كه فرزندم جعفر متولد شد نام اورا صادق بگذاريد زيرا فرزند پنجمش جعفراست وادعاى امامت مى كند و او در نظر خداوند جعفر كذاب است .
ابن بابويه و قطب راوندى روايت كرده اند : كه از حضرت امام زين العابدين (عليه السلام) پرسيدند كه امام بعد از تو كيست ؟
فرمود : محمد باقر شكافنده علوم است . پرسيدند كه : بعد از اوامام كه خواهد بود ؟ گفت : جعفر كه نام اونزد اهل آسمانها صادق است.امام ششم شيعيان و رئيس مذهب تشيع درسال 114 هجرى قمرى در سن 31 سالگى به امامت رسيد و رداى ولايت بردوش گرفت.
دوران امامت آن امام 34 سال بوده كه با اواخر حكومت امويان واوايل حكومت عباسيان مصادف مى باشد .
كه حدود هجده سال آن (132-114) همزمان با حكومت امويان و شانزده سال آن (148-132 ة) همزمان با حكومت عباسيان بود .
آن حضرت با پنج تن از خلفاى بنى اميه - هشام بن عبدالملى (125-105 ه. ق) ، وليد بن يزيد بن عبدالملى (126-125 ه. ق) ، يزيد بن وليد بن عبدالملى (126 ه. ق) ، ابراهيم بن وليد (126 ه. ق"(به مدت 70 روز)) و مروان بن محمد ملقب به حمار (132-126 ه.ق) و دو تن از خلفاى بنى عباس ابوالعباس (عبدالله بن محمد) معروف به سفاح (132- 136 (137) ه. ق) و ابوجعفر معروف به منصور دوانيقى (158-136 (137) ه. ق) معاصر بود .
در يك دسته بندى ، زندگانى امام جعفر صادق (عليه السلام) مى توان به سه دسته كلى تقسيم نمود :
الف - زندگانى امام در دوره امام سجاد و امام باقر (عليهم السلام) كه تقريبا نيمى از مر حضرت را به خود اختصاص مى دهد . در اين دوره (83-114) امام صادق (عليه السلام) از علم و تقوى و كمال و فضيلت آنان در حد كافى بهره مند شد .
ب - قسمت دوم زندگى امام جعفر صادق(عليه السلام) ازسال 114 هجرى تا 140 هجرى مى باشد . دراين دوره امام از فرصت مناسبى كه بوجود آمده ، استفاده نمود و مكتب جعفرى را به تكامل رساند . در اين مدت ، 4000 دانشمند تحويل جامعه داد و علوم و فنون بسيارى را كه جامعه آن روز تشنه آن بود ، به جامعه اسلامى ارزانى داشت .
ج - هشت سال آخرامام(عليه السلام) قسمت سوم زندگى امام را تشكيل مى دهد . دراين دوره ، امام بسيار تحت فشار و اختناق حكومت منصور عباسى قرار داشت . در اين دوره امام دائما تحت نظر بود و مكتب جعفرى عملا تعطيل گرديد .

عصر امام صادق (عليه السلام)

عصر امام صادق(عليه السلام) يكى از طوفانيترين ادوارتاريخ اسلام است كه ازيك سواغتشاشها و انقلابهاى پياپى گروههاى مختلف ، بويژه از طرف خونخواهان امام حسين (عليه السلام) رخ ميداد ، كه انقلاب ابو سلمه در كوفه و ابو مسلم در خراسان و ايران از مهمترين آنها بوده است .
و از ديگر سو عصر برخورد مكتبها و ايدهئولوژيها و عصر تضاد افكار فلسفى و كلامى مختلف بود كه از برخورد امت اسلام با مردم كشورهاى فتح شده و نيز روابط مراكز اسلامى با دنياى خارج ، به وجود آمده و در
مسلمانان نيز شور و هيجانى براى فهميدن وپژوهش پديد آورده بود .
عصرى كه كوچكترين كم كارى يا عدم بيدارى و تحرك پاسدار راستين اسلام يعنى امام (عليه السلام) ، موجب نابودى دين و پوسيدگى تعليمات حياتبخش اسلام ، هم از درون و هم از بيرون ميشد .
زمان امام صادق(عليه السلام) ، زمان تزلزل حكومت بنى اميه و فزونى قدرت بنى عباس بود واين دوگروه مدتى درحال كشمكش و مبارزه با يكديگر بودند .
از زمان هشام بن عبدالملى ، تبليغات و مبارزات سياسى عباسيان آغاز گرديد و در سال 129 وارد مرحله مبارزه مسلحانه و عمليات نظامى گرديد و سرانجام در سال 132 به پيروزى رسيد . بنى اميه در اين مدت ، گرفتار مشكلات سياسى فراوانى بودند ، لذا فرصت فشار و اختناق نسبت به شيعيان را نداشتند .
عباسيان نيز چون از دستيابى به قدرت در پوشش شعار طرفدارى از خاندان پيامبرو گرفتن انتقام خون آنان عمل مى كردند ، فشارى از طرف آنان مطرح نبود . از اينرو اين دوران ، دوران آرامش و آزادى نسبى امام صادق (عليه السلام) و شيعيان بود و آن حضرت از اين فرصت استفاده كرده و تلاش فرهنگى وسيعى را آغاز كرد .
پيشواى ششم در چنين دورانى به فكر نجات افكار توده مسلمان ازالحاد وبدبينى وكفر و نيز مانع انحراف اصول و معارف اسلامى از مسير راستين بود ، و از توجيهات غلط و وارونه دستورات دين كه به وسيله خلفاى وقت صورت مى گرفت جلوگيرى مى كرد .
اينجا بود كه امام(عليه السلام) دشوارى فراوان در پيش ومسئوليت عظيم بر دوش داشت . امام صادق (عليه السلام) در ظلمت بحرانها و آشوبها دنياى شيعه را به فروغ تعاعليم خويش روشنى بخشيد و حقيقت اسلام را از آلايش انحرافات وگزند فريبكاران حفظ نمود . او آن قدر فقه و دانش اهل بيت را گسترش داد و زمينه ترويج احكام و بسط كلام شيعى را فراهم ساختكه مذهب شيعه به نام او به عنوان مذهب جعفرى شهرت يافت . آن اندازه كه دانشمندان و راويان از دانش امام بهره مند برده واز ايشان حرف و حديث نقل كرده اند از هيچ يك از ديگرائمه نقل نكرده اند .
ليكن طولى نكشيد كه بنى عباس پس از تحكيم پاييهاى حكومت و نفوذ خود ، همان شيوه ستم و فشار بنى اميه را پيش گرفتند و حتى از آنان هم گوى سبقت را ربودند .
وضع به حدى ناگوار وشد كه همگى ياران امام (عليه السلام) را در معرض خطر مرگ قرار مى داد ، چنانچه زبده هايشان جزو ليست سياه مرگ بودند .
امام صادق (عليه السلام) كه همواره مبارزى نستوه و خستگى ناپذير وانقلابى بنيادى درميدان فكر و عمل بوده ، كارى كه امام حسين (عليه السلام) به صورت قيام خونين انجام داد ، وى قيام خود را درلباس تدريس وتأسيس مكتب وانسان سازى انجام داد و جهادى راستين كرد .
رحلت امام را به سبب مسموميت دانسته اند . از ارتكاب اين جنايت را كه منصور درتوان خود نمى ديد به جعفر بن سليمان پسر عموى خويش و والى وقت مدينه محول كرد .
فرزند برومندش امام موسى بن جعفر(عليه السلام) او را دو جامه سفيد مصرى كه درآن احرام مى بست ودر پيراهنى مه مى پوشيد ودرعمامه اى كه ازامام زين العابدين(عليه السلام) به او رسيده بود ، كفن نمود و بر آن نماز خواند واو رادر بقيع در كنار قبر پدربزرگوارش سيد الساجدين(عليه السلام) به خاك سپرد .
سلام بر او از ميلاد تا ميعاد

شخصيت علمى امام صادق (عليه السلام)

در دوره امامت امام صادق (عليه السلام) مسلمانان بيش از پيش به علم و دانش روى آوردند و در بيشتر شهرهاى قلمرو اسلام بويژه در مدينه ، مكه ، كوفه ، بصره و ... مجالس درس و مناظره هاى علمى داير واز رونق خاصى برخوردار گرديد .
در اين زمان با استفاده از فرصت به دست آمده امام صادق(عليه السلام) توانست نهضت علمى فرهنگى پدرش امام باقر(عليه السلام) را ادامه داده و علوم و معارف اهل بيت را بيان كرده در همه جا منتشر كند . سفرهاى اجبارى و اختيارى امام به عراق و به شهرهاى حيره ، هاشميه و كوفه و برخورد با اربابان ديگر مذاهب فقهى وكلامى نقش بسزايى در معرفى علوم اهل بيت و گسترش آن در جامعه داشت .
در اين شهرها گروههاى مختلف براى فراگيرى دانش نزد آن حضرت مى آمدند و از درياى دانش او بهره مند مى بردند . برخورد وى با گروههاى مختلف مردم سبب شد كه آوازه شهرتش در دانش و بينش دينى ، علم و تقوى ، سخاوت و جود وكرم و ...
در تمام قلمرو اسلام طنين انداز شود و مردم از هر سو براى استفاده از دانش بيكران وى رو سوى كنند . در اين دوره علوم و فلسفه ايرانى ، هندى و يونانى به حوزه اسلامى راه يافت و بازار ترجمه علوم گوناگون از زبانهاى مختلف به زبان عربى گرم و پررونق گرديد .
همچنين مكتبهاى كلامى و فرقه مذهبى و فقهى در اين عصر پايه گذارى شد .
امام صادق (عليه السلام) با تمام جريانهاى فكرى و عقيدتى آن روز برخورد كرده و موضوع اسلام و تشيع را در برابر آنها روشن ساخته و برترى بينش اسلام تشيعى را ثابت كرده است .
مناظرات امام صادق (عليه السلام) با اربابان دانشهاى گوناگون چون پزشكان ، فقيهان ، منجمان ، متكلمان ، صوفيان و... بويژه مناظرات وى با ابوحنيفه مشهور و در منابع شيعه و سنى ثبت است . (3)
شاگردان امام باقر (عليه السلام) پس از درگذشت آن حضرت به گرد شمع وجود امام صادق(عليه السلام) حلقه زدند .
امام (عليه السلام) نيز با جذب شاگردان جديد به تأسيس يك نهضت عظيم فكرى و فرهنگى و بالنده مبادرات ورزيد ، به گونه اى كه طولى نكشيد مسجد نبوى در مدينه منوره و مسجد كوفه در شهر كوفه به دانشگاهى عظيم تبديل شد . درگيرى شديد بين بنى عباس و بنى اميه ، آنان را آن چنان به خود مشغول كرده بود ، كه فرصتى طلايى براى امام صادق (عليه السلام) و يارانش به دست آمد .
آن حضرت با استفاده از اين فرصت به بازسازى و نوسازى فرهنگ ناب اسلام پرداخت و شيفتگان مكتب حق از اطراف و اكناف ، از بصره ، كوفه ، واسط ، يمن و نقاط مختلف حجاز به مركز اسلام ؛ يعنى مدينه ، سرازير شدند وچون پروانگى دلباخته به گرد شمع وجود امام صادق (عليه السلام) تجمع كردند .
امام صادق (عليه السلام) هر يك از شاگردان خود را رشته هاى كه با ذوق و قريحه او سازگار بود ، تشويق و تعليم مى نمود و در نتيجه ، هر كدام از آنها در يك يا دو رشته از علوم مانند : حديث ، تفسير ، فقه و كلام ، تخصص پيدا مى كردند .
دردانشگاهى كه امام بوجود آورده بود شاگردان بزرگ و برجسته اى همچون هشام بن حكم- محمد بن مسلم- ابان بن تغلب- هشام بن سالم - مومن الطاق - مفصل بن عمر - جابر بن حيان و... تربيت كرد كه هر يك از آنها شخصيتهاى بزرگ علمى و چهره هاى درخشانى بودند كه خدمات شايانى انجام دادند . به عنوان نمونه هشام بن حكم 31 جلد كتاب و جابر بن حيان بيش از 200 جلد در زمينه علوم گوناگون بخصوص رشته هاى عقلى طبيعى و شيمى كتاب نوشته است و به عنوان بدر علم شيمى مشهور است .
دانشمندان علم حديث شمار كسانى را كه مورد اعتماد بوده اند - راويان ثقه - و از آن حضرت نقل كرده اند تا چهار هزار نفر را نوشته اند .
شاگردان دانشگاه امام منحصر به شيعيان نبوده بلكه پيروان اهل تسنن نيز از مكتب آن حضرت برخوردار مى شدند .
بزرگان اهل سنت چون مالى بن انس ، ابوحنيفه ، سفيان ثورى ، سفيان بن عيينه ، ابن جريح ، روح ابن قاسم و... ريزه خوار خوان دانش بيكران او بودند . ابو حنيفه كه دو سال شاگرد امام بود اين دوره را پايه علوم و دانش خود معرفى كرده مى گويد :
اگر آن دو سال نبود " نعمان " از بين رفته بود .

رويدادهاى مهم

1. شهادت امام باقر (عليه السلام) ، پدر امام جعفر صادق (عليه السلام) ، در سال 114 هجرى
2. قيام زيد بن على (عليه السلام) ، عموى امام جعفر صادق (عليه السلام) بر ضد امويان و شهادت او در اين واقعه ، در سال 121 هجرى
3. گسترش نهضت بنى هاشم (علويان و عباسيان) ، در سراسر قلمرو حكمرانى امويان .
4. سرنگونى سلسله امويان و پيروزى عباسيان وتسخير خلافت اسلامى توسط ابو العباس سفاح ، در سال 133 هجرى .
5. قيام علويان بنى الحسن (عليه السلام) بر ضد عباسيان و سركوب شدن آنان به دست منصور دوانيقى .
6. بهره جويى امام صادق (عليه السلام) از فرصت به دست آمده از نبرد ميان عباسيان و امويان ، براى تشكيل حوزه علمى اسلامى و تربيت هزاران شاگرد در رشته هاى فقه ، تفسير و علوم قرآن ، كلام ، شيمى ، تاريخ و غيره ، در زمينه مشرفه .
7. فراخوانى امام صادق (عليه السلام) از مدينه به بغداد ، توسط سفاح عباسى و زير نظر قرار گرفتن آن حضرت .
8. فراخوانى مجدد امام صادق (عليه السلام) از مدينه به بغداد ، توسط منصور دوانيقى و اذيت و آزار آن حضرت .
9. وفات اسماعيل ، پسر امام صادق (عليه السلام) ، در سال 142 هجرى و اندوه فراوان آن حضرت در اين مصيبت .
10. رفتار نا مناسب عاملان منصور دوانيقى ، در مدينه ، با امام صادق (عليه السلام) و بسيارى از علويان .
11. مبارزه علمى و فرهنگى امام صادق (عليه السلام) و ياران ايشان با مخالفان ، ملحدان و مدعيان دروغين .
12. مسموميت امام صادق (عليه السلام) و شهادت آن حضرت ، در سال 148 هجرى ، به دستور منصور دوانيقى .
13. به خاك سپارى پيكر مطهر امام صادق (عليه السلام) ، در قبرستان بقيع ، در كنار قبر پدر ، جد و عمويشان ، امام حسن مجتبى (عليهم السلام)