اعجاز معنوي قرآن

مقدمه
خداوند تبارك وتعالي هنگامي كه حكمت خود را برزمين گسترانيد سعادت دنيوي واخروي انسان را درقالب كتابي نازل ساخت كه آن را قرآن ناميد و درهرعصر و زمان مطابق استعداد مردم آياتي را نازل مي ساخت وبراي بيان خردمندانة اين احكام راهنماياني براي مردم مي فرستاد .
پس اين هدايتنامة بزرگ الهي جامع تمام نيازهاي بشري بوده ومربوط به همة ادواروعصرهاست وتمامي انسانها را شامل خواهد شد .احكام وعبادات ، قوانين ،فضايل وآداب وقوانين سياسي ،مدني ، اجتماعي واقتصادي همگي درقرآن جمع شده اند .
خداوند با نزول قرآن حجتش را برافراد تمام كرده وهيچ كتابي مانند قرآن جوابگوي تمامي نيازهاي انسان نخواهد بود .احكام وعبادات ، فضايل ، آداب وقوانين سياسي درآن بيان شده وهمين موارد است كه نشان مي دهد اين يك ساختة انساني نبوده بلكه خرق عادت ومعجزه اي است الهي پس حتما منشأيي غيرانساني دارد. 1

دلايل اعجاز قرآن چيست ؟
1 - قرآن زمان ومكان را درهم شكسته است . اين معجزة‌ جاويدان امروزه همان است كه 1400 سال پيش توسط رسول اكرم (ص)آورده شد .مسائل وحوادث قرآن با اين كه مربوط به هزاران سال پيش است دراصلشان هيچگونه ترديدي ايجاد شده است اين معجزة قرآن است كه درمحدودة زمان ومكان قرارنگرفته واز 1400 سال پيش بدون هيچ گونه تخريبي باقي مانده است .2
2 - قرآن يك معجزة روحاني :
قرآن معجزه اي است كه با عقلها وانديشه ها وارواح انسانها سروكاردارد .3 بنابراين اين معجزة روحاني از معجزات ديگر كه اغلب جسمي هستند برترخواهدبود .
اينجاست كه گفته مي شود قرآن معجزه ايست كه بشردربرابرآن زانوي ناتواني برزمين زده است وبنابراين آنجا كه خداوند تحدي مي كند هيچكس نتوانسته پاسخ گوي اوباشد .خداوند درميان اعراب كه زبان آنها از گسترده ترين زبانهاي دنيا بوده ودرفصاحت وبلاغت كسي به پاي آنها نمي رسيده تحدي مي كند واينست اعجاز لفظي قرآن كه با اعجاز معنوي آن همراه است .

اعجاز قرآن برچند دسته هستند ؟ 4
1 - ازنظررسا بودن تعبيرات ، موزون بودن كلمات وجمله بنديها وبه طوركلي فصاحت وبلاغت
2 - ازنظرمعارف ديني ومعرفي مبدأ ومعاد .
3 - از نظرعلوم دانشهايي كه درآن وجود دارد .
4 - از نظرطرح قوانين اجتماعي .
5 - از نظراخباراز حوادث آينده .

اعجاز محتواي قرآن
انسان درروندتكاملي زندگي وحيات خود نيازمند تغيير ودگرگوني درزندگي است واينگونه است كه شعرا وهنرمندان پيوسته آثارخود را مورد تصحيح ونقد قرارمي دهند .
اما قرآن اينگونه نيست.هيچ تضاد اختلافي درمعناي آن وجود ندارد .
‹‹ افلا تدبرون القرآن ولوكان من عند غيرالله فوجدوافيه اختلافا كثيرا .›› 5 ؛ آيا پس تأمل نمي كنند درقرآن واگر ازنزد خدانبود هرآينه درآن اختلافي زياد يافته بودند.

آسان فهمي قرآن
يكي ديگر از اعجاز قرآن آسان فهمي قرآن است پس چرا درحالي كه غني ترين كتاب جهان است فهمش آسان وبدورازهرگونه مشكلي ميسراست ؟
‹‹ولقد يسرنا القرآن للذكر ›› 6 ؛ آري قرآن كتابي است اجتماعي -فرهنگي وسياسي براي ساخت زندگي بشر. وبشررا باتمام ابعاد فهمش درنظرمي گيرد پس بايد قابل فهم باشد .
‹‹‌يريد الله بكم اليسرولايريد بكم العسر›› 7 ؛ خداوند آساني شما را مي خواهد نه سختي شما را .

شاهكارادبي
قرآن يك شاهكار ادبي است وتحدي خداوند نيز به اين مسئله برمي گردد كه اگر تمامي افراد روي زمين جمع گردند نمي توانندكلمه اي مثل قرآن آورندودراين زمينه تلاش دروغ پردازهايي چون مسيلمه كذاب بي ثمر مانده است .
ديوان حافظ به عنوان يكي از مهمترين آثارادبي نيز مورد تقليد هنرمندان قرارگرفته واثري مثل اورا آورده اند .مثلا اديب معاصرما آقاي الهي قمشه اي .8 ولي آنچه مسيلمه آورد همانند آوري نيست اوفقط چند واژه را جابجا كرد به گمان اينكه همانند قرآن را آورده است .
‹‹ انا اعطيناك الكوثر›› را ‹‹ انا عطيناك الجماهر›› آورده واين يك تحريف است نه همانند سازي .واژةكوثربه معناي سرشاروفراوان است .ومصداق آن نسل گسترده ،نام بلند وآوازة فراگيراست ولي ‹‹ جماهير›› يك لغت تك مغنايي است . معناي كوثراز لحاظ پيشگويي تاريخي هم مد نظرقرارخواهد گرفت مانند نسل ودودمان گسترده .
به طوركلي اعجاز قرآن به دودسته ، لفظي ومعنوي تقسيم مي شوند . آن دسته كه از ظاهر كلمات وعبارات قرآن خارج مي شود وآندسته كه از باطن وفراسوي كلمات قرآن مي توان استخراج كرد .
فصاحت وبلاغت جزء اعجاز لفظي قرآن قرار مي گيرد ؛ معارف ديني وعلوم دانشهاي بشري كه جزئي از اعجاز معنوي مي باشد .
تاريخ صحيح كه جزء همان علوم بشري است ، اخباراز آينده وقوانين اجتماعي جزء اعجاز معنوي قرآن كريم مطرح مي گردد .9
ما دراين قسمت بحث چنداني روي اعجاز لفظي نخواهيم داشت وبحث پيرامون اعجاز معنوي قرآن خواهد بود .

اعجاز قرآن از نظر علوم روز
قرآن دايره المعارف نيست ، بلكه يك كتاب تربيت وهدايت مي باشد ، هدايت درهمة ابعاد آن و‹‹ نزلنا عليك الكتاب تبيانا لكل شيء .›› ؛ وقرآن را برتونازل كرديم درحالي كه بيان كنندة همة چيزهاست .
ـ قرآن يك كتاب علوم طبيعي نيست وبيان اسرار عالم فقط هدف تربيتي واخلاقي دارد واين درست نيست كه ما فرضيه هاي علمي را اساس آيات قرآني قراردهيم چرا كه فرضيه هاي علمي هميشه راه فنا را درپي مي گيرند درحالي كه آيات قرآن فناناپذيرند .
(مانند فرضية لاپلاس )
ـ مثلا درمورد گياهان ووجود جنس نروماده درآنها يك دانشمند فرانسوي درسال 1731 آن را تصريح كرد درحالي كه قرآن اين حقيقت را صراحتا درچندين مورد مي فرمايد :
‹‹ وانزل من السماء ماء فاخرجنا به ازواجا من نبات شتي ›› 10 ؛ واز آسمان آبي فروفرستاديم وبوسيلة آن جفت هايي از گياهان گوناگون رويانديم .
‹‹ والارض مددناها والقينا فيها رواسي وانبتنا فيها من كل زوج بهيج ›› 11 ؛ وزمين را توسعه داديم وكوههايي درآن انداختيم وازهرگياه زيبا زوجي درآن رويانديم .
پس بدين ترتيب حتي درمورد عالم گياهان ونباتات نيز قرآن چيزي را كم نگذاشته است وتمامي قوانين طبيعي دراين زمينه را بيان نموده است .
همچنين قرآن مي فرمايد :‹‹ والقينا في الارض رواسي ›› ؛ ما درزمين كوههايي افكنديم اين نشاندهندة پيدايش كوهها بعد از زمين است .درحالي كه دانشمندان امروزه ثابت كرده اند كه چين خوردگيهاي زمين پس از سرد شدن پوستة زمين ايجاد شده است .

اعجاز معنوي قرآن و پيشگويي از آينده
ذات انسان به گونه اي است كه هميشه مي خواسته مطلع از حوادث آينده باشد اما هيچ يك از مدعيان پيش گويي نتوانسته اند به اين نياز انسان پاسخگو باشند .اكنون نمونه هايي از اخبارغيبي قرآن وپيشگويي هاي آن را بيان مي داريم :شكست روميان وپيروزي مجدد آنها .
‹‹ الم غلبت الروم في ادني الارض وهم من بعد غلبهم سيغلبون في بضع سنين الله الامرمن قبل ومن بعد ويومئذ يفرح المؤمنون بنصرالله ينصرمن يشاء وهوالعزيزالرحيم .وعندالله لايخلف الله وعدة ولكن اكثرالناس لايعلمون ›› ؛ 12 شكست خورد روم درنزديكترين سرزمين وايشان پس از شكستشان به زودي پيروزشوند ، درچند سال براي خداست كاراز پيش واز پس ودرآن روزخرسند شوند مؤمنان. به ياري خداوند هركه را خواهد ياري كندواوعزتمند مهربان است .وعدة خداست ونشكند خدا وعدة خويش را وليكن بيشترمردم نمي دانند .
هنگامي كه مسلمانان درمكه بودند ودرظاهرناتوان جنگي ميان ايرانيان وروميان صورت گرفت ومنجر به شكست روميان شد .دشمنان اسلام اين حادثه را به فال نيك گرفتند وهنوز9 سال نگذشته بود كه مطابق اين آيات روميان درنبرد ديگري برمسلمانان پيروزشدند ومقارن آن جنگ درجنگ بدرمسلمانان بردشمنان غالب گشتند .

پيش بيني فتح مكه
‹‹ لقدصدق الله رسوله الرياء بالحق لندخلن المسجد الحرام إن شاءالله آمنين محلقين روسكم ومقصرين لاتخافون فعلم ما لم تعلموا فجعل من دون ذلك فتحاقريبا ›› ؛ همانا راست آورد خدا برپيامبر خويش خواب را به درست كه درآييد درمسجد الحرام اگر خدا خواهد آسوددگان تراشندگان سرهاي خويش وكوتاه كنندة ناخن هاي خويش بي آنكه بيمي داشته باشيد .پس آنچه را ندانستيد خدا دانست وآن پيروزي نزديك راقرارمي دهد .13
اين آيه مي فرمايد : مراسم عمره درمكه با كمال آرامش انجام خواهد شد وبعد نيز جريان فتح مكه ومسائل آن كه همگي بيان مي شود .
پيش بيني قرآن فقط محدود به اين نخواهد بود وما قرآن موارد بسياري را از قبيل داريم.مثلاآيات سورة كوثركه خبراز كثرت دودمان پيامبر(ص) مي دهد .

قرآن و فضا
‹‹ يامعشرالجن والانس ان استطعتم ان تنفذوا من اقطارالسموات والارض .فانفذوالاتنفذون الا بسلطان. فبأي آلاءربكما تكذبان. يرسل عليكما شواظ من النارونحاس فلا تنتصران.فبأي ألاءربكما تكذبان .فإذا انشقت السماء فكانت وردة كالدهان .››14 ؛ اي گروه جن وانس، اگر مي توانيداز حدود واقطارآسمانها تجاوزنماييد وبه آسمانها وزمين هاي ديگرنفوذ كنيد ولي بدانيد كه نمي توانيد نفوذ كنيد ومگر به وسيلة قدرتي مخصوص پس كداميك از نعمتهاي پروردگارتان را تكذيب مي كنيد .برشما اشعه هايي از آتش ودودي مخصوص فرستاده مي شود وشماهم به يكديگر نمي توانيد كمكي بنماييد پس كداميك ازنعمتهاي پروردگارتان را تكذيب مي كنيد موقعي كه آسمان شكافته مي شود وچون مس گداخته قرمزرنگ مي شود .
اين يكي از پيشگوييهاي قرآن است كه مي گويد رنگ آسمان قرمزرنگ خواهد شد آسمان به طورطبيعي وقتي ما به آن مي نگريم آبي آرامش بخشي دارد كه ديد هربيننده را مي آرايد .اما همين رنگ آرامش بخش براي كساني كه محوطة اتمسفرزمين را ترك كردند وبه فضا وارد شدند رنگ قرمزتيره اي خواهد بود كه حتي والنتنيا ترشكووا اولين زن فضانورد روسي درخاطرات خود به فضا چنين مسئله اي را خاطرنشان كرده است .
ويا درمورد نيروي جاذبة زمين كه قرآن اين را هزاران سال پيش ازنيوتن كشف كرده وبيان مي دارد :
‹‹ الله الذي رفع السموات بغير عمد ترونها ثم استوي علي العرش وسخرالشمس والقمركل يجري لا جل مسمي يدبرالامر يفصل الايات لعلكم بلقاء ربكم توقنون ›› 15 ؛ خداست آنكه بيفزاشت آسمانها را بي هيچ ستوني كه آن را ببينيد .سپس استوارشد برعرش ورام كرد مهر وماه را هركدام روانند تا سرآمدي معين مي پردازد كاررا تفصيل مي دهد آيات را شايد شما به ملاقات پروردگار خويش يقين آوريد .
عمد به معناي ستون است ونتيجة آن اينست كه آسمانها ستونهايي دارد ولي قابل مشاهده نيست ويا درجايي مي گويد :‹‹ ومن آياتة‌ خلق السماوات والارض وما بث قبهما من دايه وهو علي جمعهم اذا يشاء قدير.›› ؛ واز نشانه هاي اوست آفرينش آسمانها وزمين وآنچه درآنها پراكنده است از جنبندگان واوبرگرد آوردن آنان زماني كه بخواهد تواناست .16
واينجا نشانه هاي قدرت خداوند را موجودات وجنبندگاني مي دانند كه درزمين وآسمان جمعند وكلمة‌‹‹ دابه›› نشان دهندة وجود موجوداتي درآسمانها وسايركرات مي باشد كه دانشمندان نمونه اي از اين نوع حيات را نيزثابت كرده اند درحالي كه قرآن آن را سالها پيش آشكارا بيان فرموده بود.

اعجاز قرآن از دريچة معارف ديني
معجزه يك پيامبرعلاوه براينكه بايد شكننده قوانين بشري وخارج از حوزة توانمنديهاي آن بوده باشد درعين حال بايد از سنخ اموري باشد كه درعصرآن پيامبرمردم ويا نخبگاني از آنان درآن به نبوغ وكمال بشري رسيده باشند .از اينروست كه معجزة پيامبرخاتم (ص) كتاب است .اين كتاب بزرگ الهي كه ابعاد وجوانب اعجازي آن هزاران اندرهزارمي باشد درلفظ ودرمعني درامروزودرفردا درادب وبلاغت واسلوب وروش تأليف دراثبات نزول قرآن ، درعلوم ومعارف قرآن، دربرنامه شريعت قرآن و… درتأثيرگذاري فوق العاده آن برفطرت وران بشري و… بلاخره اعجاز قرآن درعرصه علوم كنوني وتجربي. مأموريت اصلي وموضوع اساسي قرآن همانا ‹‹ انسان ›› است .وظيفة قرآن اين است كه چهارچوب هاي بنيادين يك جهان بيني كلي وهستي ورابطة آن با آفريدگارآنرا پي ريزي نموده وجايگاه انسان دراين ميان رامعرفي نمايد وآنگاه براساس اين بينش ها ونگرش ها يعني براساس اين جهان بيني كلي نظامي را براي زندگي بوجود آورد كه به انسان ميدان مي دهد .17
ايدئولوژي مذهبي اسلام درقرآن بيان شده وزيربناي مسائل ديني درآن ذكر شده است .قرآن از مهمترين مسائل زندگي انساني كه مسئله معاد مي باشد ومسائل عقيدتي كه مربوط به اثبات وجود خداست وابتدايي ترين مسائل است را بيان مي دارد .آنجايي كه مي گويد :‹‹ فإذا ركبو في الفلك دعوالله مخلصين له الدين فلما نجاهم الي البراذاهم يشركون .›› ؛پس چون دركشتي سوارشويد بخوانند خدارا به غش پس چون نجات داد ايشان را آن گاهه ايشان مشرك مي شويد .18
توحيد فكري واستدلالي همگي درقرآن بيان شده . اين آيات كشش وجاذبه اي خاص دارد وخدا را باعظمت بي پايان دراعماق روح انسان جاري مي دهد .
‹‹ هوالذي لااله الاهو عالم الغيب والشهاده هوالرحمن الرحيم هوالله لااله هو الملك القدوس السلام المؤمن المهين العزيز الجبارالمتكبر، سبحان الله عما يشركون، هوالله الخالق الباري المصورته الاسماء الحسني سبح ما في السماوات والارض وهوالعزيزالحكيم .››؛ اوست خدايي كه جزاوخدايي نيست داناي نهان وهويدا. اوبخشنده ومهربان است .اوخدايي است كه جزاوخدايي نيست .پادشاه پاك ، سلام ،امان دهندة‌نگهبان تواناي فرمان فرماي بزرگ وخدا از آنچه شرك مي ورزند منزه است .اوست خداوند آفريدگار وپديدآورنده پيكر ساز وصاحب نامهاي نكو آنچه درآسمانها وزمين است .19
ويا درجايي ديگر مي گويد :‹‹ ولوانما في الارض ومن شجرة اقلام والبحر بمده من بعده سبعه ابحر ما نفدت كلمات الله إن الله عزيز حكيم .›› ؛ اگرتمام درختان روي زمين قلم شوند ودريا باهفت درياي ديگر مركب ، با اينحال كلمات خدا تمام نمي شوند وقادر به نوشتن نخواهند بود .20
واينجاست كه تصويري از بي نهايتي ذات پروردگار معرفي مي كند ويا علم بي نهايت او را با جملة ‹‹ يعلم خائنه الاعين وما تخفي الصدور›› 21 ؛ ازچشمهايي كه به خيانت ديدگان آگاه واز اسرار درون سينه ها باخبراست ، بيان مي دارد .وبه همين ترتيب بعد از اثبات وجود حق به مسئلة معاد ومرگ مي پردازد ‹‹… وتري الارض هامدة فاذا أنزلنا عليها الماء اهتزت وربت وانبتت من كل زوج بهيج .ذلك بان الله هوالحق وانه يحي الموتي وانه علي كل شي ء قدير.›› 22 ؛ وزمين مرده را مي بيني كه پس ازنزول باران تحرك وجنبش مي يابد ونمومي كند وازهرجفت گياهان باطراوت ونشاط انگيز مي روياند . اينها بخاطراين است كه بدانيد خداوند برحق است ومردگان را زنده مي كند وبرهمه چيز قادراست .

قرآن و تاريخ
داستانهاي تاريخي قرآن يك شاهكار هستند وحقايق تاريخ را بدون اينكه دستخوش تحريفي شده باشند خردمندانه بيان مي كند وما را از افسانه هاي دروغين تاريخ درامان مي دارد .
دراين مورد به مثالي درمورد حضرت داوود درقرآن وتورات اشاره مي كنيم :
درقرآن آمده است كه حضرت داوود به قضاوت درميان مردم زمان خود معروف بودند اما درموردي خداوند ايشان را آزمايش كردند وهنگامي كه دونفرمتخاصم جهت قضاوت پيش اوآمدند اوعجول شد وبدون اينكه حرف دوم را بشنود حكم را به نفع نفراول صادرنمود واينجا بود كه اين آيه نازل شد كه :
‹‹ يا داوود انا جعلناك خليفه في الارض فاحكم بين الناس بالحق ولا تتبع الهوي فيضلك عن سبيل الله .›› 23 ؛ اي داوود ما درزمين تورا جانشين قرارداديم پس ميان مردم به حق حكم ران واز هوس پيروي مكن كه از راه خدا گمراهت كند .
واين آيه نشان مي دهد كه لغزش داوود درطرزرأي دادن وقضاوتش بوده نه چيزديگر .
اما درتورات اينچنين آمده كه داوود هنگامي كه دراورشليم بود از پشت بام زني را برهنه مي بيند كه مشغول شست وشوي خويش است وعاشق اوشده وبا اوهمبستر مي گردد واواز داوود حامله مي شود .داوود دستورمي دهد شوهر اين زن را كه ازافسران پاك نيت لشكر اوبوده دور از اودرجايي خطرناك بگمارند تا داوود بتواند همسراورا تصاحب كند واين كار از نظرخداوند ناپسند آمده است .
وبسياري از داستانهاي ديگر كه تناقض آنها درتورات وانجيل با قرآن ديده مي شود .درحالي كه به اعتقاد ما وطبق آيات قرآني پيامبران ، معصوم واين اعمال با مقام نبوت سازگارنيست .

قوانين و اجتماع
قوانيني كه قرآن بيان مي فرمايد محصور به هيچ عصر وزمان نخواهد بود وبراي ادارة جهان امروزنيز كافي است .مثلا قرآن اخوت وبرادري را به عنوان اصلي ترين مسئله اي كه درپيوند اجتماعي انسانها مطرح است بيان مي دارد .اين رفيق ودوست كلمه اي است كليدي درجهان امروز وبه عنوان يك شعار مهم اجتماعي است .‹‹ انما المؤمنون اخوه فاصلحوا بين اخوبكم ››‌؛ همانا مؤمنان برادرهستند پس برادرانت را به صلح دعوت كن .24
‹‹ واذكر وانعمت الله عليكم اذكنتم اعداء فألف بين قلوبكم فاصبحتم بنعمه اخوانا .›› ؛ وياد آوريد نعمت خدارا برشما هنگامي كه دشمن يكديگر بوديد .پس ميان دلهاي شما دوستي افكند تا به نعمت اوبرادرشديد .25
همچنين قرآن اصل عدالت را به عنوان زيربناي همة قوانين اجتماعي پذيرفته است .
‹‹ واذا حكمتم عدالت به عنوان هدف نهايي بعثت پيامبران پذيرفته ومي گويد :26
‹‹ لقد ارسلنا بالبينات وانزلنا معهم الكتاب والميزان ليقوم الناس بالقسط .27
پيامبران خود را با دلايل آشكار فرستاديم وبه همراه آنها كتاب وقانون نازل كرديم تا مردم عدالت را برپا دارند .


منابع
كلام الله مجيد
اعجازدرقرآن : حسن عرفان ، انتشارات دفترمطالعات تاريخ ومعارف اسلامي ، سال 1379
جلوه هاي جديد از اعجاز علمي قرآن : عبدالرؤف مخلص ، انتشارات شيخ الاسلام ، بهمن 76
قرآن كتاب خدا : عبدالواحد فقيري : انتشارات شيخ الاسلام
قرآن وآخرين پديده هاي علمي : جعفررضايي فر، انتشارات فوژان ،چاپ اول ، تابستان 76
قرآن وآخرين پيامبر: ناصرمكارم شيرازي ، انتشارات اسلاميه ،1349
قرآن هرگز تحريف نشده : حسن حسن زاده آملي ، انتشارات قم ، چاپ سوم ،1376


--------------------------------------------
پي نوشت ها :
1 - قرآن كتاب خدا، عبدالواحد فقيري ، صفحه الف .
2 - قرآن وآخرين پيامبر، ناصرمكارم شيرازي ،ص260.
3 - همان منبع ، ص29.
4 - همان منبع ، ص72 - 73.
5 - نساء 82.
6 - هود ،61 .
7 - بقره ، 185 .
8 - ر.ك:اعجاز درقرآن ، حسن ، عرفان ، همان منبع ، ص42.
9 - قرآن وآخرين پيامبر ، ص72و73.
10 - طه ،53.
11 - ق، 7
12 - روم ، 1 - 6
13 - فتح ،27.
14 - الرحمن ،33 - 38.
15 - رعد ،2.
16 - شوري ، 29.
17 - جلوة‌هايي جديد از اعجاز علمي قرآن ، عبدلرؤف مخلص ،ص2
18 - عنكبوت ،65.
19 - حشر،21 - 24
20 - لقمان ،27.
21 - غافر، 19.
22 - حج، 5 - 6.
23 - ص،26.
24 - حجرات ،10.
25 - آل عمران ،103
26 - قرآن وآخرين پيامبر، ناصرمكارم شيرازي ، ص260.
27 - حديد ، 25.