رمضان، بهار انتظار

مقدمه

ماه خدا با برکت، رحمت ومغفرت الهى به بندگان خدا روى مى آورد و همگان را به مهمانى خدافرامى خواند؛ ماهى که روزهایش بهترین روزها، شبهایش بهترین شبها و ساعت هایش بهترساعت هاست؛ (1) ماهى که در لحظه لحظه اش خدا جارى است و هرآنش سرمایه اى است که باید چون جان پاسش داشت و آن را براحتى از کف نداد.
مگر مى توان غیر از ماه مبارک رمضان، ماهى را پیدا کرد که یک شب از شبهاى آن ارزشى فزونتر ازهزار ماه داشته باشد؟ (2)
مگر مى توان غیر از این ماه، ماهى را سراغ گرفت که در سرتاسرآن درهاى بهشت بر روى مردمان گشوده و درهاى دوزخ بر روى آنان بسته باشد؟ (3)
مگر مى توان ماه دیگرى را نشان داد که در آن نفس کشیدن حکم تسبیح و خوابیدن حکم عبادت داشته باشد؟ (4)
پس بیایید قدر این ماه را بیشتربدانیم و پیش از آنکه لحظه هاى ارزشمندش سپرى شود ازچشمه سار جوشان آن خود راسیراب کنیم.
رمضان، بهار قرآن و بهار دعا ومناجات به درگاه پروردگار بى نیازاست. در هیچ ماهى به اندازه ماه مبارک رمضان دعا، مناجات، ذکر ونمازهاى مستحبى وارد نشده است.هر روز آن، دعایى خاص و هر شبش نماز و ذکرى ویژه خود دارد.
اما رمضان، بهار انتظار نیزهست؛ چرا که در دعاها و مناجاتهاى این ماه به همان اندازه که روح بندگى و تضرع به درگاه خداوند و طلب آمرزش و رستگارى از او موج مى زند؛ روح انتظار و امید فرارسیدن دولت کریمه اهل بیت، (علیهم السلام)، نیز جارى است.
با بررسى اجمالى اعمال ماه مبارک رمضان روشن مى شود که علاوه بر تضرع و بندگى در پیشگاه خالق هستى دو موضوع دیگر نیز درمجموع این اعمال مورد توجه جدى قرار گرفته است؛ که عبارتند از:
1- نقش امام و حجت الهى در جهان هستی؛ 2- انتظار و آمادگى براى ظهور دولت کریمه اهل بیت، (علیهم السلام).
در اینجا براى روشنتر شدن موضوع به برخى از دعاها ومناجاتهایى که این دو موضوع درآنها تجلى یافته است، اشاره مى کنیم.

1. نقش امام و حجت الهى در جهان هستى

در اعتقاد شیعه امامت تنها به امور شرعى و اعتقادى مردم و یاحتى امور اجتماعى و سیاسى محدود نمى شود، بلکه امام به عنوان حجت خدا در عالم تکوین نیز نقش داشته و واسطه فیض الهى به بندگان است.
به عبارت دیگر آنچه که خداوند در عالم هستى مقدر فرموده از مجراى امام و حجت عصر برمردم جارى و سارى مى شود. و ازاین رو است که در زیارت جامعه کبیره، که از امام هادى، (علیه السلام)، نقل شده خطاب به ائمه معصومین، (علیهم السلام)، عرض مى کنیم:
«... بکم فتح الله و بک یختم، وبکم ینزل الغیث و بکم یمسک السماء ان تقع على الارض الاباذنه و بکم ینفس الهم و یکشف الضر و...» (5)
... خداوند، {هستى را} به وسیله شما آغاز کرد و به وسیله شما {نیز} به انجام مى رساند. او به وسیله شما باران را نازل مى کند و به وسیله شما، تا زمانى که خود اراده کند، آسمان را از اینکه بر زمین فروافتد، نگاه مى داردو هم به وسیله شما غم و اندوه رابرمى دارد و سختیها را برطرف مى سازد.
و یا در زیارت مطلقه حضرت اباعبدالله، حسین بن على، (علیهماالسلام)، که از امام صادق، (علیه السلام)، نقل شده، خطاب به آن وجود مقدس و دیگر ائمه هدى، (علیهم السلام)، مى گوییم:
«... ارادة الرب فى مقادیر اموره تهبط الیکم و تصدر من بیوتکم.» (6)
اراده پروردگار در همه آنچه اومقدر داشته به شما محول شده و ازخانه هاى شما صادر مى شود.
با توجه به این بینش و این اعتقادنسبت به امامان معصوم و حجتهاى الهى، (علیهم السلام)، است که شب قدرمفهوم مى یابد؛ شبى که فرشتگان وروح به اذن پرودگار خویش «کل امر» یا برنامه یک ساله جهان هستى را بر کسى که از سوى خداوند به ولایت برگزیده شده عرضه مى دارند. چنانکه در روایتى که ازپیامبر اکرم، (صلى الله علیه و آله)، نقل شده آمده است:
«امنوا بلیلة القدر، فانه ینزل فیها امرالسنة و ان لذلک ولاة من بعدى على بن ابى طالب و احدعشر من ولده.» (7)
به شب قدر ایمان بیاورید همانا دراین شب امور یک سال (همه آنچه دریک سال واقع مى شود) نازل مى گردد وبراى این موضوع پس از من پیشوایانى وجود دارند که عبارتند از:على بن ابى طالب و یازده تن از نوادگان او.
بنابراین، ماه مبارک رمضان که شب مقدس قدر را در خود جاى داده است فرصت مناسبى است براى توجه دادن مردمان به جایگاه برجسته حجتهاى الهى، (علیهم السلام)، به طور عام، و امام عصر و حجت زمان، (علیهم السلام)، به طور خاص، در عالم هستى ویادآورى وظیفه اى که آنان نسبت به این واسطه هاى فیض خداوندى دارند.
مرحوم مجلسى، قدس سره، دربیان اعمال ماه مبارک رمضان مى گوید:
از جمله وظایفى که در هر شب (ماه رمضان) مقرر شده این است که بنده در آغاز هر دعاى نیکو و در پایان هرعمل پسندیده آن کس را که جانشین خداوند، جل جلاله، در میان بندگان وسرزمینهاى او مى داند، یاد کند؛ زیراآن جانشین عهده دار همه نیازمندیهاى روزه دار است؛ از خوراکى وآشامیدنى او گرفته تا همه آنچه که اودر نظر دارد؛ یعنى همه اسباب و وسایلى که در اختیار جانشین پروردگار بزرگ (رب الارباب) است.همچنین هر روزه دار وظیفه دارد که آن جانشین خدا را، به آنچه که شایسته مانند اوست، دعا کند؛ ومعتقد باشد که خداوند، جل جلاله، وجانشین او بر او منت گذاشته اند که چنین جایگاه و منزلتى را به اوبخشیده اند. (8)
مرحوم مجلسى پس از این عبارت روایتى را از «ابن ابى قره » نقل مى کند که در آن به نقل از صالحین، (علیهم السلام)، چنین آمده است:
در شب بیست و سوم ماه رمضان، ایستاده و نشسته و در هر حالى که هستى، و همچنین در تمام این ماه و به هر صورت ممکن، بلکه در تمام مدت روزگارت، پس از بزرگداشت نام خداى تعالى و درود و صلوات برپیامبر و خاندان او بگو:
«اللهم کن لولیک القائم بامرک، محمدبن الحسن المهدى علیه وعلى آبائه افضل الصلاة والسلام، فى هذه الساعة و فى کل ساعة، ولیا و حافظا و قائدا وناصرا و دلیلا و مؤیدا حتى تسکنه ارضک طوعا و تمتعه فیهاطولا و عرضا....»
خداوندا، ولى و برپاکننده امرت، محمد، زاده حسن، مهدى را، که برترین درودها و سلامها بر او و پدرانش باد، در این ساعت و درهمه ساعتها، سرپرست، نگهدار، راهبر، یاور، راهنما و پشتیبان باش تا او را {نه ازسر زور بلکه} به اختیار {مردم} درزمین جایگاه بخشى و او را در درازا وپهناى زمین بهره ور و کامران سازی. (9)
با توجه به آنچه که گذشت برهمه ما لازم است که در فرصت به دست آمده در ماه مبارک رمضان ازیک سو به نقش و جایگاهى که حضرت بقیة الله الاعظم، ارواحنافداه، به عنوان حجت خدا و امام عصر درسراسر جهان هستى و در زندگى همه انسانها دارند، توجه کنیم و آن را بدرستى بشناسیم؛ و از سویى دیگر به وظیفه و تکلیفى که در برابرآن و جود مقدس که ولى نعمت همه ما و واسطه همه فیوضات الهى هستند بخوبى واقف شویم و بدانیم که همه نعمتها و برکتهاى الهى به سبب وجود ایشان بر ما جارى شده و بنابراین بى توجهى و غفلت نسبت به آن حضرت، ناسپاسى وقدرناشناسى بزرگى است که خداوند بسادگى از آن نخواهدگذشت.

2. انتظار و آمادگى براى ظهوردولت کریمه اهل بیت، (علیهم السلام)

در تعدادى از دعاهایى که در ماه مبارک رمضان وارده شده موضوع انتظار و آمادگى براى ظهور موردتوجه قرار گرفته که در اینجا به برخى از آنها اشاره مى کنیم:

1- دعاى افتتاح

یکى ازدعاهایى که خواندن آن در هر شب ماه رمضان سفارش شده، دعاى افتتاح است. نکته قابل توجه در مورددعاى مذکور این است که بیش از یک سوم آن به دعا براى گشایش وپیروزى قائم ال محمد، (علیه السلام)؛ درخواست ظهور دولت کریمه اهل بیت، (علیهم السلام)؛ و نجواى عاشقانه در فراغ ولى زمان و شکایت از غیبت و دورى او، اختصاص دارد.
در قسمتى از دعاى افتتاح چنین مى خوانیم:
«اللهم و صل على ولى امرک القائم المؤمل والعدل المنتظر وحفه بملائکتک المقربین و ایده بروح القدس یا رب العالمین؛اللهم اجعله الداعى الى کتابک والقائم بدینک استخلفه فى الارض کما استخلفت الذین من قبله...»
خدایا! بر ولى امرت، آن قیام کننده مورد آرزو و آن عدالت مورد انتظاردرود فرست و او را با فرشتگان مقربت در برگیر و با روح القدس یارى کن؛ اى پروردگار جهانیان. خدایا، او رافراخواننده به سوى کتابت وبرپاکننده دینت قرار ده و او را برروى زمین جانشین قرار ده، چنانکه کسانى را که پیش از او بودند جانشین قرار دادی...
و باز در همین دعا مى خوانیم:
«اللهم انا نرغب الیک فى دولة کریمة تعزبها الاسلام و اهله وتذل بها النفاق و اهله و تجعلنافیها من الدعاة الى طاعتک و القادة الى سبیلک و ترزقنا بها کرامة الدنیا و الاخرة...» (10)
خدایا ما براستى آرزو داریم از تودولت بزرگمنشى را که به واسطه آن اسلام و اهل آن را عزیز گردانى و نفاق و اهل آن را خوار و ذلیل گردانی. و درآن دولت ما را از جمله کسانى قراردهى که به سوى طاعت تو فرامى خوانند و به راه تو راهبرى مى کنند. به واسطه آن دولت کرامت و بزرگوارى را در دنیا و آخرت روزى ما قرار ده...
گفتنى است که این بخش از دعاى افتتاح در دعاى مفصلى که از امام صادق، (علیه السلام)، در هنگام دخول ماه مبارک رمضان وارد شده نیزآمده است. (11)

2- دعاى حج

یکى دیگر از دعاهاى ماه مبارک رمضان که مضمون انتظار وآمادگى براى ظهور در آن موج مى زند دعایى است که مرحوم شیخ عباس قمى، قدس سره، در «مفاتیح الجنان » از آن به عنوان «دعاى حج »یاد کرده است.
مرحوم کلینى، قدس سره، این دعا را از امام جعفر صادق، (علیه السلام)، نقل کرده و خواندن آن در همه ایام مبارک رمضان توصیه نموده است. در بخشى از این دعاچنین مى خوانیم:
«و اسئلک ان تجعل وفاتى قتلافى سبیلک تحت رایة نبیک مع اولیائک و اسئلک ان تقتل بى اعدائک و اعداء رسولک ...» (12)
و از تو مى خواهم که مرگ مراکشته شدن در راه خودت، زیر پرچم پیامبرت و همراه با بندگان خاص خود، قرار دهى، و از تو مى خواهم که دشمنانت و دشمنان پیامبرت را به دست من نابود سازی...
چنانکه برخى مفسران کتاب «الکافى » گفته اند مراد از پرچم پیامبر، (صلى الله علیه و آله)، در این دعاهمان پرچمى است که در حال حاضر در اختیار حضرت قائم، (علیه السلام)، است. این احتمال هم وجود دارد که چون پرچم پیامبر وپرچم قائم هر دو در حق بودن مشترکند از پرچم قائم به عنوان پرچم پیامبر یاد شده است. (13)
دعاهاى دیگرى نیز در این ماه وجود دارد که در آنها به نوعى به موضوع انتظار و آرزوى برپایى دولت کریمه اهل بیت، (علیهم السلام)، اشاره شده است. دولتى که در پناه آن همه فقرا بى نیاز مى گردند، همه گرسنگان سیر مى شوند؛ همه برهنگان پوشیده مى شوند؛ همه بدهکاریها ادا مى گردد؛ از همه گرفتاران رفع گرفتارى مى شود وبالاخره همه امور مسلمانان اصلاح مى گردد. امیدواریم که در فرصت دیگرى بتوانیم با تفصیل بیشترى به بررسى این دعاها بپردازیم.
در پایان یادآورى مى کنیم که یکى از نشانه هاى اصلى ظهور؛ یعنى نداى آسمانى نیز در ماه رمضان رخ مى دهد. چنانکه در روایتى که از امام باقر، (علیه السلام)، نقل شده آمده است:
آن نداى آسمانى برنخواهد خاست مگر در ماه رمضان که ماه خداست. آن ندا از جبرییل است که خطاب به مردم سرداده مى شود و نام قائم را در همه جا طنین انداز مى سازد، تا آنجا که همه ساکنان زمین از شرق تا به غرب، آن ندا را خواهند شنید. از وحشت شنیدن آن ندا هرکس که در خواب فرورفته بیدار مى شود و هر کس برپا ایستاده ناچار به نشستن مى شود و هرکس برزمین نشسته، بناگاه از جاى برمى خیزد. پس رحمت الهى برکسى باد که این ندا را بشنود و به آن پاسخ گوید. (14)
امید که خداوند به همه ما توفیق دهد که آن نداى آسمانى را درک کنیم و آن را چنانکه شایسته است پاسخ گوییم و در خیل یاران حضرت مهدى، (علیه السلام)، درآییم.ان شاءالله


پى نوشت ها :
1. برگرفته از خطبه شعبانیه رسول اکرم، (صلى الله علیه و آله)، ر.ک: المجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، ج 93، ص 356. به نقل از: الصدوق، محمدبن على بن الحسین، عیون احبارالرضا، (علیه السلام)، ج 1، ص 295.
2. ر.ک: سوره قدر (97)، آیه 3.
3 و 4. برگرفته از خطبه شعبانیه رسول اکرم، (صلى الله علیه و آله)، ر.ک: المجلسى، محمدباقر، همان، ص 356 - 357.
5. ر.ک: قمى، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، زیارت جامعه کبیره، به نقل از: الصدوق، محمدبن على بن الحسین، همان.
6. ر.ک: قمى، شیخ عباس، همان، زیارت مطلقه امام حسین، (علیه السلام)، زیارت اول، به نقل از: الکلینى، محمدبن یعقوب، الکافی.
7. الکلینى، محمدبن یعقوب، همان، ج 1، ص 533، ح 12؛ المنیر، محمدبن محمدبن النعمان، الارشاد فى معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 345 - 346.
8. المجلسى، محمدباقر، همان، ج 94، ص 348- 349، به نقل از: ابن طاووس، السیدعلى، اقبال الاعمال، ص 86.
9. همان، ص 349؛ همچنین ر.ک: الکلینى، محمدبن یعقوب، همان، ج 4، کتاب الصیام، باب فى لیلة القدر، ص 162، ج 4. مرحوم کلینى این روایت را به نقل از محمدبن عیسى و او نیز با اسناد خود از صالحین، (علیهم السلام)، نقل کرده است. در این روایت دعاى مزبور به این صورت آمده است:«اللهم کن لولیک فلان بن فلان فى هذه الساعة و فى کل ساعة ولیا و حافظا وناصرا و دلیلا و قاعدا و عونا {عینا} حتى تسکنه ارضک طوعا و تمتعه فیها طویلا».
10. قمى، شیخ عباس، همان.
11. ر.ک: المجلسى، محمدباقر، همان، ج 94، ص 332
12. الکلینى، محمدبن یعقوب، همان، ج 4، کتاب الصیام، باب مایقال فى مستقبل شهررمضان، ص 74، ح 6؛ همچنین ر.ک: قمى، شیخ عباس، مفاتیح الجنان.
13. ر.ک: همان
14. النعمانى، محمد بن ابراهیم، الغیبة، ص 245.