تذکراین کتاب توسط مؤسسه فرهنگی - اسلامی شبکة الامامین الحسنین عليهما‌السلام بصورت الکترونیکی برای مخاطبین گرامی منتشر شده است.

لازم به ذکر است تصحیح اشتباهات تایپی احتمالی، روی این کتاب انجام گردیده است.

سیری در الغدیر

نویسنده: محمد امینی نجفی

بسم الله الرحمن الرحیم

پیشگفتار

این نوشتار پرتوی است از کتاب شریف الغدیر (تألیف علامه امینی ره) که به یاد آن مرحوم وبه مناسبت هزار و چهار صدمین سالروز عید خجسته غدیر نگارش یافته است.

علامه شیخ عبد الحسین احمد امینی نجفی به سال 1320 هجری قمری در شهر تبریز دیده به جهان گشود. تحصیلات مقدماتی ودوره سطح علوم دینی را نزد افاضل تبریز از جمله پدر بزرگوارش فرا گرفت. در عنفوان جوانی به نجف اشرف عزیمت کرد وپس از اتمام مرحله دیگری از تحصیل، مجددا به تبریز بازگشت. چند سالی را در موطن خویش به تدریس وتحقیق پرداخت، ولی دیری نپایید که جذبه دیار ملکوتی نجف اشرف، دیگر بار او را به سوی آن سامان کشانید.

علامه به نجف رفت وبرای همیشه در آن سرزمین مقدس رحل اقامت افکند. اساتید وآیات عظام بزرگواری چون: میرزا علی شیرازی، میرزای نائینی، سید ابو الحسن اصفهانی، شیخ محمد حسین کاشف الغطا وشیخ محمد حسین غروی اصفهانی از جمله اساتید مهم علامه در نجف بودند.

جدیت وتلاش خستگی ناپذیر علامه - به مدد توفیقات الهی - خیلی زود او را به مقام والای اجتهاد رسانید. از آن پس بود که امر تحقیقات شبانه روزی وتألیفات گسترده، تمامی اوقات حیات آن مرحوم را اشغال نمود. کتبی چون تفسیر فاتحه الکتاب، شهداء الفضیله، سیرتنا وسنتنا، ثمرات الاسفار، ریاض الانس والغدیر از جمله آثار جاویدان اوست.

علامه برای تألیف کتاب الغدیر، منابع مورد نیاز موجود در کتابخانه های عمومی و خصوصی نجف اشرف را به دقت بررسی نمود وسپس برای تکمیل تحقیقات خویش به ایران، هند، سوریه وترکیه سفر کرد ومصادر مربوطه موجود در کتابخانه ها را با تلاشی تحسین برانگیز ودر عین حال حیرت آور مطالعه واحیانا استنساخ نمود.

مجاهد بزرگوار ما که در آخرین سالهای حیات خود - از فرط مطالعات بی وقفه و پیگیر - اسیر بستر بیماری گردیده بود، در روز جمعه (28 ربیع الثانی 1390 هجری قمری مطابق با 12 تیرماه 1349 شمسی) هنگام اذان ظهر در تهران دار فانی را بدرود گفت. او آنگاه که چشم از دنیا فرو می بست زیر لب این عبارت را با خود زمزمه می کرد: «اللهم إن هذِهِ سَکَراتُ المَوتِ قَدْ حَلتْ فَأَقْبَلْ اِلَيّ بِوَجْهِکَ الکَريمِ...».

جنازه شریفش پس از انتقال به نجف اشرف در کتابخانه عمومی امیرالمؤمنین - که در حقیقت بوستان معرفتی بود که اساس آن را خود آن مرحوم پی ریخته بود - به خاک سپرده شد. روح پرفتوحش شاد وغریق رحمت الهی باد.

مقدمه

فروغ حیات دنیوی پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله در روز دوشنبه 28 صفر ⁽¹⁾ سال دهم هجرت خاموش شد وپس از سه روز ⁽²⁾ بدن مبارکش مظلومانه در دل شب ⁽³⁾ دفن گردید. به روایت تاریخ، در این سه روز گورکنی ⁽⁴⁾ ابو عبیده نام به مدد دلالی که چارپا می فروخت ⁽⁵⁾ همت کردند ومردی را به بهانه اینکه از همه پیرتر است ⁽⁶⁾ خلیفه مسلمین نمودند. ⁽⁷⁾

____________________

1. در خصوص تاریخ وفات پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله اقوال دیگری نیز مطرح شده است.

2. البدایه والنهایه ج 5 / 271، تاریخ ابی الفداء 1 / 152، تاریخ طبری ج 3 / 204، السیره الحلبیه ج 3 / 403، تاریخ الخمیس ج 2 / 192، الغدیر ج 7 / 75.

3. البدایه والنهایه ج 5 / 270، 271، طبقات ابن سعد ج 2 / قسمت دوم / 79، انساب الاشراف ج 1 / 567، 568، 573، امتاع الاسماع ص 551، العقد الفرید ج 2 / 251، تاریخ الخمیس ج 2 / 192، العبر ج 1 / 11، تاریخ ابن خلدون ج 2 / قسمت دوم / 64، الغدیر ج 7 / 75.

4. سیره ابن هشام ج 4 / 313، تاریخ طبری ج 3 / 204، البدایه والنهایه ج 5 / 266 - 268، امتاع الاسماع ج 548، السیره الحلبیه ج 3 / 402، انساب الاشراف ج 1 / 573، الغدیر ج 5 / 367.

5. تاج العروس ج 4 / 281، النهایه فی غریب الحدیث ج 1 / 88 [ذیل کلمه برطش]، الغدیر ج 7 / 135.

6. شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج 1 / 134، ج 2 / 18، 20 ط قدیم [= ج 2 / 57، ج 6 / 43، 45، 51، 52 ط جدید]، المحاضرات (تألیف راغب) ج 2 / 213، کنز العمال ج 6 /391، الامامه والسیاسه ج 1 / 11، انساب الاشراف ج 1 / 579، الغدیر ج 1 / 389، ج 7 / 80.

7. تاریخ طبری ج 3 / 199، الصواعق المحرقه ص 7، السیره الحلبیه ج 3 / 395، 396، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج 1 / 128 ط قدیم [= ج 2 / 39 ط جدید]، کنز العمال ج 3 / 140، العقد الفرید ج 2 / 252، الغدیر ج 7 / 75.

آن شب که پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله را به خاک می سپردند، مردم در خانه های خود از فرط خستگی در خوابی سنگین غنوده بودند. ⁽¹⁾ تنها، دختری بر سر گور با دو کودک خردسالش اشک ریزان زمزمه ها بر لب داشت: «یا ابت، یا رسول الله! ماذا لقینا بعدک من فلان وفلان». ⁽²⁾

مردم خسته، سه روز است که فریاد کشیده اند. سه روز است که دستشان مشت وپایشان لگد به مخالفان خلیفه حواله کرده. نه پایشان یارای آن دارد که لطفی کرده تا بقیع بیایند ونه دستشان نای کندن قبری برای عزیز از دست رفته را دارد. حتی شیخین هم فرصت حضور در مراسم تدفین را نیافته اند. ⁽³⁾ مردم آنقدر در دهان مخالفین خلیفه خاک پر کرده اند ⁽⁴⁾ که لزومی ندارد ماتم ریختن خاک بر قبر پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله را داشته باشند. حنجره ها آنقدر در کشتن مخالفین «اقتلوا فلانا» ⁽⁵⁾ ویا «قاتلوهم» یا «نضرب عنفک» ⁽⁶⁾ گفته اند که دیگر طمع نوحه سرایی برای پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله را نباید از آنها داشت.

____________________

1. طبقات ابن سعد ج 2 / قسمت دوم / 78، الغدیر ج 7 / 75.

2. الامامه والسیاسه ج 1 / 13، اعلام النساء ج 4 / 115، الامام علی (تألیف عبد الفتاح عبد المقصود) ج 1 / 190، الغدیر ج 7 / 77. 3. کنز العمال ج 3 / 140، الغدیر ج 7 / 75.

4. شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج 2 / 16 ط قدیم [= ج 6 / 40 ط جدید]، الغدیر ج 7 / 75، 76.

5 - مسند احمد بن حنبل ج 1 / 56، تاریخ طبری ج 3 / 210، الامامه والسیاسه ج 1 / 10، السیره الحلبیه ج 3 / 396، الریاض النضره ج 1/ 214، انساب الاشراف ج 1 / 258، العقد الفرید ج 2 / 253، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج 1 / 58 ط قدیم [= ج 1 / 174 ط جدید]. الغدیر ج 7 / 76.

6. الامامه والسیاسه ج 1 / 13، العقد الفرید ج 2 / 253، تاریخ ابی الفدا ج 1 / 156... الغدیر ج 7 / 76. 78.

بدن ها خسته است وچشم ها از دود آتش خانه وحی ⁽¹⁾ افسرده. ای کلنگ هایی که قبر پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله را حفر می کنید، بی صدا باشید! بی صدا، که دخت خلیفه - در سایه خلافت پدر - در خواب ناز خفته است. ⁽²⁾ ای کلنگ ها بی صدا باشید که مردم خفته اند و فردا وفرداهای دیگر بسی مشغله ها دارند. فردا روز غارت اموال مردم است. فردا در نماز، خلیفه با خالد قرار ترور دارد. ⁽³⁾ فردا بر منبر رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله خلیفه سنت فحاشی به نوامیس پیامبر را بدعت می گذارد. ⁽⁴⁾

فردا بقیع، دوباره شاهد دفنی شبانه است. ⁽⁵⁾ فردا باید از فاطمه پوزش طلبید. ⁽⁶⁾ از فردا کسی را حق آن نیست که بر فرزندش نام

____________________

1. تاریخ طبری ج 3 / 198، الامامه والسیاسه ج 1 / 12، 13، تاریخ ابی الفدا ج 1 / 156، العقد الفرید ج 2 / 253، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج 1 / 134 ط قدیم [= ج 2 / 56 ط جدید]، اعلام النساء ج 4 / 114 - 116، اثبات الوصیه ص 124، انساب الاشراف ج 1 / 586، روضه المناظر ج 11 / 113 الغدیر ج 7 / 77.

2. طبقات ابن سعد ج 2 / قسمت دوم / ص 78، 79، (الغدیر ج 7 / 75). تاریخ الخمیس ج 2 / 191، البدایه والنهایه ج 5 / 270.

3. اثبات الوصیه ص 124

4. شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید 4 / 80 ط قدیم [= ج 16 / 215 ط جدید].

5. مستدرک الصحیحین ج 3 / 163، السیره الحبیه ج 3 / 399، مطالب السئول ص 10، الریاض النضره ج 1 / 156.

6. الامامه والسیاسیه ج 1 / 13، 14، الریاض النضره ج 1 / 156، 157، البدایه والنهایه ج 5 / 289، اعلام النساء ج 4 / 123، 124، الغدیر 7 / 228، 229.

«محمد» گذارد ⁽¹⁾ ویا از محمد صلى‌الله‌عليه‌وآله روایت برخواند. ⁽²⁾ فردا شجره رضوان را باید از ریشه برکند ⁽³⁾ که یاد آور بیعت مردم با پیامبر است. فردا سر مالک بن نویره ها را باید به تیغ سپرده، ناموس آنها را به کابین در آورد. ⁽⁴⁾

____________________

1. مجمع الزوائد ج 8 / 48، 49... الغدیر ج 6 / 309، 331.

2. سنن دارمی ج 1 / 85، سنن ابن ماجه ج 1 / 16، مستدرک الصحیحین ج 1 / 102، تذکره الحفاظ ج 1 / 6، 7، مجمع الزوائد ج 1 / 149، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج 3 / 120 ط قدیم [= ج 12 / 93 ط جدید]، البدایه والنهایه ج 8 / 106، 107، کنز العمال ج 5 / 239، تلخیص المستدرک ج 1 / 149، الغدیر ج 6 / 294 - 297.

3. طبقات ابن سعد ج 2 / قسمت اول / 73، سیره عمر ص 87، السیره الحلبیه ج 3 / 29، 30، شرح المواهب اللدنیه ج 2 / 207، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج 1 / 59، 60، ج 3 / 122 ط قدیم [= ج 1 / 178، ج 12 / 101 ط جدید] فتح الباری ج 7 / 361، ارشاد الساری ج 6 / 350، در المنثور ج 6 / 73، الغدیر ج 6 / 146، 148.

4. تاریخ ابن عساکر ج 5 / 112، البدایه والنهایه ج 6 / 321 - 323، روضه المناظر ج 11 / 113، 114، تاریخ الخمیس ج 2 / 233 اسد الغابه ج 3 / 39، ج 4 / 295، تاریخ ابی الفدا ج 1 / 158، الاصابه ج 1 / 414، 415، ج 2 / 209، ج 3 / 357، صواعق المحرقه ص 21، تاج العروس ج 8 / 75، تاریخ طبری ج 3 / 21، [صفحه 241 در چاپ افست بیروت (مکتبه خیاط) بطور کامل تحریف وحذف شده است. ضمن مقابله با نسخه اصلی الحسینیه رجوع بفرمایید به تاریخ طبری ج 3 / 277 - 280 تصحیح محمد ابو الفضل ابراهیم]، کامل ابن اثیرج 3 / 136، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید 1 / 60 ط قدیم [= ج 1 / 179 ط جدید]، الغدیر ج 7 / 106، 158 - 169.

فردا سگان حوئب ⁽¹⁾ بر شتری پارس می کنند. ⁽²⁾ فردا برای اعتلای دین اسلام، علی را با تیغ اجتهاد ⁽³⁾ سر می زنند. فردا حسن عليه‌السلام آزرده از خنجر کینه توزان ماهها در بستر از درد می نالد. ⁽⁴⁾ فردا سبط نبی، با جگر پاره پاره خویش نجوا دارد. ⁽⁵⁾ فردا سر حسین عليه‌السلامدر طشت طلا، ⁽⁶⁾ از خلیفه ضربت عصا می خورد. ⁽⁷⁾ فردا فردای خزان باغ نبی است. فردا فردای خالدها ومروانهاست. فردا روز سلطه شجره ملعونه وفرزندان طلقاست. فردا وفرداهای دیگر روز کشتار حجر بن عدی ها ⁽⁸⁾ و محمد بن ابی بکرهاست. ⁽⁹⁾

____________________

1. پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله به عایشه می فرمود: « ای عایشه! روزی بیاید که سگان حوئب بر تو پارس کنند وتو با علی جنگ می کنی ودر حق او ظلم می نمایی». العقد الفرید ج 2 / 288، (الغدیر ج 3 / 189). احادیث دیگری قریب به این مضمون از پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله نقل شده است که کلیه آنها در کتاب الغدیر با ذکر بیش از سی مصدر درج است. [الغدیر ج 3 / 188 - 191].

2. تاریخ طبری ج 5 / 178، تاریخ ابی الفدا ج 1 / 173، معجم البلدان - ذیل کلمه حوئب - ج 3 / 355، 356، العقد الفرید ج 2 / 280 - 288، الغدیر ج 3 / 190، 191.

3. المحلی ج 10 / 484 مسأله 2079، الغدیر ج 1 / 323 - 328، ج 9 / 393.

4. مناقب ابن مغازلی ص 382، 383، سیر اعلام النبلاء ج 3 / 269، صواعق المحرقه ص 137....

5. الاستیعاب ج 1 / 141، الاصابه ج 1 / 331، سیر اعلام النبلاء ج 3 / 273، 274، حلیه الاولیاء ج 2 / 38، صواعق المحرقه ص 84، ربیع الابرار ج 4 / 208، 209. السیره الحلبیه ج 3 / 324. 6. مرآه الجنان ج 1 / 135، تذکره الخواص ص 267.

7. تاریخ طبری ج 6 / 267، کامل ابن اثیر ج 4 / 330، البدایه والنهایه ج 8 / 192، مجمع الزوائد ج 9 / 195، الاتحاف ص 23، صواعق المحرقه ص 131، رسائل جاحظ ص 295.

8. تاریخ طبری ج 6 / 141 - 160، الاغانی ج 16 / 2 - 11، تاریخ ابن عساکر ج 2 / 370 - 381، البدایه والنهایه ج 8 / 49 - 55 الغدیر ج 9 / 117 - 120، ج 11 / 37 - 70.

9. تاریخ طبری ج 6 / 58 - 62، کامل ابن اثیر ج 3 / 140 - 143، البدایه والنهایه ج 7 / 313، 314، مروج الذهب ج 2 / 39، الاستیعاب ج 2 / 235، تهذیب التهذیب ج 9 / 81، الغدیر ج 11 / 64 - 70.

فردا دنده های عبد الله بن مسعودها خرد می شود. ⁽¹⁾ فردا روز تدارک ربذه هاست. ⁽²⁾

فردا وفرداهای دیگر عمارها را باید زیر مشت ولگد گرفت. ⁽³⁾ فردا مسجد کوفه انباشته از دستهای قطع شده است. ⁽⁴⁾ فردا در دار الاماره برای هر سر بریده 500 درهم جایزه می دهند. ⁽⁵⁾ فردا درخت زیبا، بدن مثله شده میثم را در آغوش ⁽⁶⁾ می کشد. ⁽⁷⁾ فردا بر سر قبر پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله، سر از تن جدای زید را نصب می کنند. ⁽⁸⁾ فردا به مدت شش سال بدن بی سر ⁽⁹⁾ یحیی رابه دار می کشند. 41 فردا فردای غربت دین پیمبر است. ⁽¹⁰⁾

____________________

1. انساب الاشراف ج 5 / 36، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج 1 / 235 - 237 ط قدیم [= ج 3 / 40 - 44 ط جدید]، الغدیر ج 9 / 3 - 6.

2. صحیح بخاری - کتاب زکات وتفسیر - ج 3 / 7، ج 7 / 94، 95 انساب الاشراف ج 5 / 52 - 54، طبقات ابن سعد ج 4 / قسمت اول / 166، 167، مروج الذهب ج 1 / 438 - 440، تاریخ یعقوبی ج 2 / 148 - 150، فتح الباری ج 3 / 212، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج 1 / 240 - 242 ط قدیم [= ج 3 / 52 - 59 ط جدید]، کامل ابن اثیر ج 3 / 43، العقد الفرید ج 2 / 276، الغدیر ج 8 / 292 - 330.

3. انساب الاشراف ج 5 / 48، 49، الامامه والسیاسه ج 1 / 33، طبقات ابن سعد ج 3 / قسمت اول / 185، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج 1 / 239 ط قدیم [= ج 3 / 47 - 52 ط جدید]، الاستیعاب ج 2 / 422، الغدیر ج 9 / 15 - 20.

4. شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج 1 / 286 ط قدیم [= ج 3 / 199 ط جدید]، کامل ابن اثیر ج 3 / 183 الغدیر ج 11 / 31، 32.

5. تاریخ طبری ج 8 / 276 [= ج 7 / 188 تصحیح محمد ابو الفضل ابراهیم].

6.الاصابه ج 3 / 504.

7. الغدیر ج 3 / 75، الاعلام ج 3 / 59 [= ج 3 / 99 ط قدیم].

8. المحبر ص 482. 9. المحبر ص 484.

10. پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله خود می فرمود: «إنّ الإسلامَ بَدأ غَرِيبا و سَيَعُودُ غَريبا كما بَدأ» سنن ابن ماجه ج 2 / 477، سنن ترمذی ج 5 / 13، مسند احمد ج 1 / 398، ج 4 / 73.

فردا وفرداهای دیگر ولیدها - مست و مخمور - در نماز جماعت، امامت می کنند. ⁽¹⁾

فردا مغیره بن شعبه ها پس از زنا با امثال ام جمیل ⁽²⁾ به محراب مسجد آمده، اظهار تقدس می کنند. فردا روز تلاش افسانه پردازان است. ⁽³⁾ فردا معاویه روات را برای ساخت اکاذیب، به کاخ خضراء فرا می خواند. ⁽⁴⁾ فردا خلیفه سوگند یاد می کند که نام پیامبر را نیز دفن کند. ⁽⁵⁾ فردا.... الغدیر الغدیر، تاریخ این فرداهاست. الغدیر، زبان سیلی خوردگان اسلام است که از نیام خاموشی برآهیخته است. الغدیر، شکوائیه آن عزیزی است که خاری در چشم واستخوانی در گلو داشت. الغدیر، پالایش داستان اسلام از جعلیات قصه گویان است.

____________________

1. انساب الاشراف ج 5 / 33، الاصابه ج 3 / 638، تاریخ الخلفاء ص 155، الاغانی ج 4 / 176 - 178، العقد الفرید ج 2 / 277، الغدیر ج 8 / 120 - 125.

2. سنن بیهقی ج 8 / 234، 235، الاغانی ج 14 / 140، تاریخ طبری ج 4 / 206، 207، فتوح البلدان ص 344، 345، کامل ابن اثیر ج 2 / 209، وفیات الاعیان ج 2 / 455، الغدیر ج 6 / 137 - 144.

3. رجوع شود به الغدیر ج 5 / 208 - 378.

4. الغدیر ج 11 / 73، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج 1 / 358 ط قدیم [= ج 4 / 63 ط جدید].

5. مروج الذهب ج 2 / 341، 342، الاخبار الموفقیات ص 576، 577، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج 1 / 463 ط قدیم [= ج 5 / 129، 130 ط جدید]، الغدیر ج 10 / 283، 284.

انگیزه نگارش کتاب الغدیر

(وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا) ⁽¹⁾ راز تفوق مسلمین در پرهیز از تفرق وتشعب بوده وبنیان سعادتشان در تمسک به «حبل الله» خلاصه می گردد. همانطوریکه برخی از حضرات علمای اهل سنت نقل فرموده اند، مراد از «حبل الله» در آیه فوق الذکر ولایت علی بن ابی طالب عليه‌السلاماست. ⁽²⁾

شافعی (امام شافعیان) در ابیاتی که در این خصوص سروده است تصریح می کند که «حبل الهی» ولای اهل بیت است:

- یعنی: آنگاه که دیدم مذاهب مردم، آنها را در دریای گمراهی وجهل فرو برده است، - با نام خدا بر کشتی های نجات - که اهل بیت پیامبر هستند - نشستم - وبه حبل الله که ولای اهل بیت است چنگ زدم، چرا که ما به تمسک به «حبل الله» امر شده ایم. حاکم حسکانی نیز که از حفاظ بزرگ حنفی مذهب است در کتاب «شواهد التنزیل» فصلی را به این موضوع اختصاص داده وبه نقل احادیث متعددی در خصوص شأن نزول این

____________________

1. سوره آل عمران 103.

2. رجوع بفرمایید به العمده ص 150، اسعاف الراغبین ص 112، رشفه الصادی ص 25، 70، ینابیع الموده ص 118، 119، اهل البیت (تألیف توفیق ابو علم) ص 61، 62، شواهد التنزیل ج 1 / 130.... یکی از روایاتی که نقل شده است حدیث ذیل می باشد: ابن عباس روایت می کند: در خدمت پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله بودیم که فردی اعرابی آمد وبه پیامبر گفت: ای رسول خدا! ما از شما شنیدیم که فرمودید: به «حبل الله» چنگ زنید. این «حبل الله» که ما باید بدان چنگ زنیم چیست؟ پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله با دستشان به دست علی عليه‌السلامزدند وگفتند: به این علی تمسک کنید، اوست که «حبل الله المتین» است. ینابیع الموده ص 119، اهل البیت ص 61، 62.

3. رشفه الصادی ص 25، الغدیر ج 2 / 301.

آیه پرداخته است. از جمله روایاتی که حسکانی - به نقل از عبد الله بن عمر - در کتاب خویش بدان اشاره نموده، حدیث قدسی «وَلَایَةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ حِصْنِی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ مِنْ عَذَابِی» ⁽¹⁾ است. مرحوم علامه امینی بمنظور اعتلای اسلام، ایمان آورندگان به این دین حنیف را به سوی حبل الهی می خواند وکتاب الغدیر را با حدیث شریف «عنوان صحیفه المؤمن حب علی بن ابی طالب» آغاز می نماید. جویندگان جاه وقدرت وپویندگان مال وثروت، پس از فوت رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله - با این که در زمان حیات پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله با علی عليه‌السلامبعنوان جانشنین وی بیعت کرده بودند - این ریسمان الهی را رها کردند وپیشگامان طریق تفرق واضمحلال اتحاد مسلمین گشتند.

بعدها ما پول معاویه وامثال او، تاریخ زندگانی وسنت پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله دستخوش تحریف گردید، احادیث ساختگی ودروغین در منقبت خلفا ساخته شد وحتی روایات بسیاری در خصوص موضوع خلافت از زبان پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله جعل گردید. در پی تغییر احکام الهی وجعل احادیث، کتب بسیاری در زمینه های مختلف از جمله حدیث، تاریخ، تفسیر، فقه و... تدوین شد که اساس آنها بیشتر بر پایه همین روایات ساختگی استوار بود. رفته رفته مذاهب - که سنگ بنای آنها در دوره حکومت خلفای اولیه گذاشته شده بود - یکی پس از دیگری ظهور یافت ومسلمین را بیش از پیش دچار تشتت وتفرق نمود.

راه دستیابی مجدد به اتحاد مسلمین - یعنی همان اتحاد واتفاقی که در زمان رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله حاکم بود - تنها از طریق شناخت دقیق وقایع مذکور میسر است و تحصیل این حقایق مستلزم تلاشی گسترده وپیگیر می باشد تا با تحقیق وتفحص در دریای بیکران کتب، مرواریدهای حقیقت صید گردد. از اینروست که مرحوم علامه خود می فرماید: «کتاب الغدیر کوششی است برای کشف حقیقت».

____________________

1. شواهد التنزیل ج 1 / 131.

در نشریه کتابخانه امیر المؤمنین عليه‌السلام- که تحت اشراف علامه امینی تنظیم می شد - آمده است که: «وحدت اسلامی بر مبنای اظهار حقایق در بین امت می باشد (حقایق قرآنی وسنت پیامبر)، نه وحدت سیاسی که استعمارگران به دست عمال خود آن را علم می کنند ووقتی نتیجه مطلوب را گرفتند آن را بهم می زنند». ⁽¹⁾

____________________

1. نشریه سالیانه مکتبه الامام امیر المؤمنین عليه‌السلام العامه - شماره 3، سال 1383 - صفحه 22، 23.

بحث ولایت در الغدیر

در یک نگاه کلی، تمامی مطالب الغدیر را می توان در دو موضوع خلاصه کرد. موضوع اول عبارت است از: اثبات ولایت مطلقه ائمه معصومین (سلام الله علیهم اجمعین) - از طریق تثبیت خلافت بلافصل امیر المؤمنین (صلوات الله علیه) -، ودوم: نفی ولایت غیر معصوم در اسلام وبررسی آثار شوم وخانمانسوز ولایت غیر معصوم بر جامعه اسلامی. مرحوم علامه در جلد هفتم الغدیر در ذیل مبحثی تحت عنوان (الخلافه عندنا إمره الهیه) می فرمایند:

«به نظر شیعه جایز نیست امر خلافت را در اختیار افراد امت، یا افرادی از امت که اهل حل وعقد هستند واگذار نمود، زیرا عقل سلیم حکم می کند که امام باید ویژگیها وشرایطی داشته باشد که عصمت وقداست روحی وسرشت پاک از جمله آنهاست».

علامه در طی همین مبحث اشاره می فرمایند که تعیین امام معصومی که بتوان ولایت عامه ومطلقه جامعه اسلامی را بدو سپرد تنها از جانب خداست ومردم تحت هیچ عنوانی حق انتخاب امامی که دارای ولایت الهی باشد ندارند. مرحوم علامه درباره قاعده همیشگی جریان اینگونه انتخابات می فرمایند:

«چه بسیار آبروها که به سبب اینگونه انتخابات ریخته شده، ومقدسات مورد اهانت قرار گرفته، وحقایق ضایع گشته و حق ثابت رو به تباهی رفته است. در این انتخابات، مصالح عمومی پایمال گردیده، آئینهای درستی که باید جهان را به راهی شایسته اندازد رو به زوال ونابودی نهاده، اساس سازش درهم ریخته، ودرهای صلح وصفا به روی بشر بسته شده است ودر اثر جنگ های خانمانسوز، خونهای پاکی بر زمین جاری گشته وبنیان وپیکره اسلام راستین سست گردیده واز هم گسیخته شده است...

وخلاصه اینهمه بدبختی ها وفجایع که در اثر انتخاب مردم بوجود آمد کار را به جایی رساند که فرومایگانی همچون آن فرد بی شخصیت کفن فروش، ⁽¹⁾ وآن دلال چارپا که معاملات بازار او را به خود مشغول داشته بود، ⁽²⁾ وآن بزازی ⁽³⁾ که برادران (ودیگر اقاربش) را برگرده مردم تحمیل می نمود، ⁽⁴⁾ وآن گورکنی ⁽⁵⁾ دادگر و غاصب، ⁽⁶⁾ وآن شرابخوار باده پیما، ⁽⁷⁾ وآن آزمند آشوبگر بی پروا، ⁽⁸⁾ همگی چشم خود را به منصب فرمانروایی بر مسلمانان دوختند. بله، همینان بودند که بندگان خدا را بردگان خویش قرار داده واموال بیت المال را جزء دارایی خود شمرده وکتاب خدا (قرآن) را وسیله نیرنگ ودغلکاری قرار دادند ودین خدا را دستاویز تبهکاریهای خویش ساختند». ⁽⁹⁾

که عرض خود را از طولش باز نمی شناخت، وآن اسیر آزاده شده تازه کار ونادان بی مبنای تحقیقی مرحوم علامه امینی حدود چهل سال است که از تاریخ تدوین کتاب الغدیر می گذرد وبه جرأت می توان گفت که در دنیای تحقیقات اسلامی کسی نیست که با نام الغدیر وبا نام علامه امینی ناآشنا باشد، این کتاب در 20 جلد به زبان عربی، با نثر بسیار پخته وادبی نگارش یافته که تاکنون (11) جلد آن به طبع رسیده است. آیه الله العظمی سید محسن حکیم و آیه الله سید حسین حمامی درباره این کتاب گفته اند:

____________________

1. طبقات ابن سعد ج 3 / قسم اول / 130، 131.

2. تاج العروس ج 4 / 281، النهایه فی غریب الحدیث ج 1 / 88.

3. المعارف ص 575.

4. تفصیل موضوع در صفحات 125 تا 139 کتاب حاضر - با مصادر مربوطه - آمده است.

5. مراجعه بفرمایید به مصادر متعددی که در صفحه 17 در ذیل پانویسهای 4 و 7 ذکر شده است.

6. بحث ومصادر مربوطه در صفحات 146 تا 156 خواهد آمد.

7. الاغانی ج 4 / 178، اسد الغابه ج 5 / 91، مروج الذهب ج 1 / 435.

8. اجمال سیره مروان در صفحه 126 کتاب حاضر وتفصیل آن در الغدیر ج 8 / 257 - 267 آمده است.

9. الغدیر ج 7 / 135.

(لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ) ⁽¹⁾ و آیات عظام سید عبد الهادی شیرازی وشیخ محمد رضا آل یاسین وعلامه اردوباری گفته اند: (لا رَيْبَ فِيهِ هُدىً لِلْمُتَّقِينَ‌). ⁽²⁾ با آن که مطالب الغدیر به مذاق بسیاری خوشایند نیست، از آنجائیکه با اتکاء به منابع ومآخذ متقن نوشته شده است تا کنون ظرف این مدت چهل سال کسی یا گروهی نتواسته نقدی یا ردی بر کتاب الغدیر ویا حتی نقدی بر صفحه ای از الغدیر بنگارد. مرحوم علامه خود می فرمود: «من برای نوشتن الغدیر، 10 هزار کتاب را (که ممکن است هر کتاب در چندین مجلد باشد) از بای بسم الله تا تای تمت خوانده ام ⁽³⁾ وبه 100 هزار کتاب مراجعات مکرر داشته ام».

مصادر ومنابعی که در کتاب الغدیر مورد استناد قرار گرفته همگی از منابع علمای اهل سنت است، واین بدین معنا نیست که کتب اهل سنت در نظر علامه امینی دارای اعتبار، ویا کتب علمای مذهب شیعه غیر قابل اعتماد است. یکی از قواعد اساسی منطقی در جدل، احتجاج از طریق ارائه مسلمات طرف مقابل است. مرحوم علامه با عنایت به همین قاعده منطقی، مطالب الغدیر را با استناد به اقوال وآراء اهل سنت استوار ساخته اند وخود می فرمایند: «مطالبی که ما در الغدیر گفته ایم مذهبی نیست بلکه اسلامی است»، یعنی مسائلی نیست که فقط مذهب شیعه بدان معتقد باشد بلکه مطالبی است که در میان جمیع مذاهب اسلامی متفق علیه است.

اسلامی از یکدیگر می گردد، کسانی که این تصور را دارند نه تنها الغدیر را مطالعه نکرده اند

____________________

1. الغدیر ج 5 صفحه د، ه.

2. الغدیر ج 3 صفحه ر، ز، ح، ج 8 صفحه ب، فهرس ملحقات احقاق الحق صفحه 7.

3. در نشریه کتابخانه امیر المؤمنین نیز به این موضوع اشاره شده است. رجوع بفرمایید به نشریه سالیانه کتابخانه - شماره 1، سال 1373 - صفحه 28.

برخی تصور باطلی از الغدیر دارند ومی پندارند الغدیر باعث تفرقه وجدایی مذاهب بلکه از تأثیر الغدیر در ممالک اسلامی بی اطلاع هستند. اولا هر کس که الغدیر را بخواند در می یابد که مؤلف کتاب از حسن نیت کاملی برخوردار است ومنظور وی از تدوین این کتاب تنها اظهار حقایق تاریخ اسلام می باشد. ثانیا مطالب الغدیر چیزی نیست که نظرات شخصی مرحوم امینی باشد وکثرت منابعی که در الغدیر بدانها اشاره شده است شاهد این مدعاست. تقریبا می توان گفت جمله ای بدون دلیل وبدون مأخذ در الغدیر نوشته نشده است.

لذا اگر کسی بخواهد ادعا کند که کتاب دارای تأثیر تفرقه کلمه می باشد، باید بپذیرد تمامی کتابهایی که در الغدیر به آنها ارجاع شده است ریشه های اصلی این تأثیر است وما می دانیم که مآخذ الغدیر عبارت است از امهات کتب اسلامی غیر شیعی از جمله صحاح سته. ثالثا پس از انتشار الغدیر، مقالات متعددی در مجلات فرهنگی مصر وسوریه وعراق و... در تجلیل از این کتاب درج گردید ⁽¹⁾ وسیل نامه های تقدیر از سراسر ممالک اسلام جاری شد.

اکثر نویسندگان این نامه ها از علمای بزرگ اهل سنت هستند از ملوک ووزرای کشورهای اسلامی گرفته تا ائمه جمعه وجماعات واساتید دانشگاهها برای الغدیر تقریظ نوشتند وبه قدردانی از زحمات مؤلف آن پرداختند. از میان این نامه ها واین تقاریظ، نزدیک به 50 نمونه در مقدمه مجلدات الغدیر درج گردیده است. این نامه ها واین مقالات همگی بیانگر این مطلب است که الغدیر کتابی است که کلیه فرق اسلامی بر مطالب مستند آن اتفاق نظر دارند.

اینک برای آشنایی اجمالی با این کتاب، به معرفی اهم عناوین آن می پردازیم. این عناوین فقط ذکر جلوه هایی از کتاب الغدیر می باشد

____________________

1. مراجعه بفرمایید به مقدمه جلد هشتم الغدیر.

وبه این معنا نیست که به کل موضوعات آن اشاره شده است. همچنین باید توجه داشت ارجاعاتی که در این نوشتار به الغدیر داده ایم، به متن عربی کتاب است ونه ترجمه های فارسی. شایان ذکر است که کلیه مطالبی که پس از این بیان می گردد مبتنی بر مصادر ومنابع علمای اهل سنت می باشد که تفصیل آن در الغدیر آمده است. ذیحجه سال 1410 هجری قمری مطابق با تیرماه 1369 شمسی ممحمد امینی نجفی ما خصوصیات کلیه منابعی را که در پانویس های کتاب حاضر بدانها ارجاع شده است در آخر همین کتاب بطور دقیق ذکر کرده ایم. محققینی که مایلند بطور مستقیم به مآخذ پانویس ها مراجعه بفرمایند شایسته است به محل و سال چاپ منابع مربوطه عنایت لازم را مبذول بدارند.

تذکر این نکته نیز لازم است که مصادر در پانویس های این کتاب در بسیاری از موارد یا چاپ ارجاع شده در الغدیر متفاوت است.

بحث هائی از جلد اول الغدیر

داستان غدیر

در سال دهم هجرت، رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله در مدینه اعلام فرمود که عازم سفر حج است. هنگامی که پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله مدینه را به سوی مکه ترک می فرمود جمعیت کثیری او را همراهی می کردند. تعداد این جمعیت از 90 هزار تا بیش از 120 هزار نفر ثبت شده است. علاوه بر این تعداد، افراد بسیاری نیز از بلاد دیگر به سوی سرزمین مکه شتافتند. پس از انجام مناسک حج، در راه بازگشت از مکه در وادی غدیر خم - که محل جدا شدن راههای مدینه ومصر وعراق از یکدیگر است - جبرئیل وحی آورد که (يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ...) (ای رسول خدا، آن چیزی را که از سوی خداوند (درباه علی) به تو نازل شده است به مردم ابلاغ نما، که اگر چنین نکنی رسالت خدای را ابلاغ نکرده ای). ⁽¹⁾

حضرت در آن وادی فرود آمد وتمامی مردم را در آن گرمای سوزان برگرد خویش جمع نمود وپس از اقامه نماز ظهر به ایراد خطبه ای طولانی پرداخت. ودر ضمن آن - به منظور ابلاغ مهمترین امر الهی - چنین فرمود: «خداوند مولای من است ومن مولای تمامی مؤمنین... هر کس که من بر او ولایت دارم علی نیز مولای اوست». بعد پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله دعا فرمود که «خدایا دوستان علی را دوست بدار ودشمنانش را دشمن باش...» پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله سپس به مردم دستور دادند که: تمامی کسانی که در این جا حضور دارند باید این خبر را (این ولایت علی را) به غائبین ابلاغ کنند.

____________________

1. سوره مائده 67.

پس از آنکه حضرت خطبه خویش را تمام کرد جبرئیل از جانب خدا وحی آورد (الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِينا) (امروز دین شما را کامل نمودم ونعمتم را بر شما تمام کردم). ⁽¹⁾ بعد پیامبر فرمودند. «الولایةِ لِعلیٍّ بَعدی؛ بعد از من ولایت با علی است».

پس از ایراد خطبه پیامبر، مردم آمدند ویک یک به علی عليه‌السلامتهنیت گفتند وبیعت نمودند، از جمله ابو بکر وعمر آمده وگفتند: «ای پسر ابوطالب! مبارک باد، از امروز تو مولای ما و مولای تمامی مؤمنین ومؤمنات گشتی.» واقعه غدیر خم که اجمالا ذکر گردید یکی از برجسته ترین حوادث تاریخ اسلام می باشد و بنابر اعتقاد جمیع مذاهب عید غدیر از مهمترین اعیاد اسلامی است. ⁽²⁾ با اینحال بسیاری از افراد در طول تاریخ برای تحریف این واقعه نهایت تلاش خویش را نمودند. برخی نوشتند: «اصلا علی عليه‌السلامدر آن سال به حج نرفته بود». ⁽³⁾ برخی دیگر مانند ابن تیمیه گفتند: « حدیث الولایه غدیر بدون شک دروغ است». ⁽⁴⁾ برخی هم مانند ابن حزم گفتند: «هیچ فرد موثقی، حدیث غدیر را روایت نکرده است». ⁽⁵⁾ عاقبت کار به جائی رسید - که برای تحریف جریان غدیر خم - فردی چون «دکتر ملحم ابراهیم اسود» در تعلیقه خود بر «دیوان ابی تمام» ادعا کرد که: «واقعه غدیر یکی از جنگ های معروف است»! ⁽⁶⁾ بررسی سند حدیث غدیر واقعه غدیر را باید از دو جنبه بررسی نمود. نخست باید صحت وقوع ماجرای غدیر

____________________

1. سوره مائده 3.

2. مطالب السؤول ص 16، وفیات الاعیان - ذیل شرح زندگانی ابو القاسم احمد بن نصر (مستعلی ابن مستنصر)، و ابو تمیم محمد بن علی (مستنصر بالله عبیدی) - ج 1 / 60، ج 2 / 223، دمیه القصر ص 39، التنبیه والاشراف ص 221، 222، فرائد السمطین - باب 13 - ج 1 / 77، الغدیر ج 1 / 267 - 270.

3. طحاوی سخن این عده را مطرح نموده ونظر آنان را رد کرده است. مشکل الاثار ج 2 / 308.

4. منهاج السنه ج 4 / 85.

5. المفاضله بین الصحابه ص 264.

6. دیوان ابی تمام ص 143.

را اثبات کرد وسپس در مرحله دوم باید دید الفاظی که پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله در غدیر فرموده اند بر چه موضوعی دلالت دارد. به عبارت دیگر حدیث غدیر باید از حیث سند ودلالت مورد مطالعه قرار گیرد.

اسناد حدیث غدیر به گونه ای است که افزون از حد تواتر است وبه قول ضیاء الدین مقبلی (متوفی 1108): «اگر بنا باشد حدیث غدیر را (با اینهمه مدارک) محرز ومسلم ندانیم، باید قبول کنیم که هیچ واقعه ای در دین اسلام قابل اثبات نیست». ⁽¹⁾ حدیث غدیر را 110 نفر از صحابه نقل کرده اند. در میان این 110 نفر، افرادی وجود دارند که با علی عليه‌السلامچنان درگیریهایی داشتند که حتی با وی وارد جنگ شدند. اگر این حدیث ساخته برخی از صحابه بود، لا اقل معاندین علی عليه‌السلام نباید آن را روایت می کردند. در میان این 110 تن به اسامی افرادی چون: ابوبکر، عمر، عایشه، خالد بن ولید، سعد بن ابی وقاص، عبد الله بن عمر، طلحه وزبیر برمی خوریم. تابعینی که حدیث غدیر را نقل نموده اند 85 نفر می باشند. یعنی سند حدیث غدیر در حلقه دوم، 195 نفر را وی از صحابه وتابعین دارد.

حضرات علمای عامه، از جمله برخی از صاحبان صحاح، حدیث غدیر را در کتب خویش نقل کرده اند وآن را تا ابد بر پهنه تاریخ اسلامی جاودانه نموده اند. تعداد این علماء 360 نفر می باشد که اسامی آنها با مصادر مربوطه در جلد اول کتاب الغدیر درج است. بسیاری از علمای طراز اول اهل سنت از جمله ترمذی (صاحب جامع الصحیح)، طحاوی، حاکم نیسابوری وچهل تن دیگر پس از نقل حدیث غدیر، آن را از احادیث صحیحه دانسته اند وراویان آن را توثیق نموده اند. شمس الدین جزری منکران حدیث غدیر را بی اطلاع قلمداد می کند. ⁽²⁾

____________________

1. تعلیق هدایه العقول الی غایه السؤول ج 2 / 30، الغدیر ج 1 / 307.

2. اسنی المطالب (تألیف جزری) ص 48.

حافظ عاصمی می گوید: «حدیث غدیر را تمامی فرق اسلامی پذیرفته اند». ⁽¹⁾ ابن مغازلی از قول استادش (ابو القاسم فضل بن محمد اصفهانی) می گوید: «حدیث صحیح غدیر را حدود یکصد نفر از صحابه، از جمله تمامی عشره مبشره روایت کرده اند. لذا صحت این حدیث مسلم ومحرز است ومن هیچ ضعفی در استواری آن نمی بینم». ⁽²⁾ نورالدین حلبی نیز سخنان شبهه کنندگان در صحت حدیث غدیر را غیر قابل اعتنا می داند. ⁽³⁾ شایان ذکر است که تعداد بسیاری از محدثین برجسته قرن سوم - که از راویان مورد اعتماد بخاری ومسلم محسوب می شوند - حدیث غدیر را نقل کرده اند. نام برخی از این

محدثین از این قرار است: یحیی بن آدم (متوفی 203)، شبابه بن سوار (متوفی 206)، اسود بن عامر (متوفی 208)، عبد الرزاق بن همام (متوفی 211)، عبد الله بن یزید (متوفی 212)، عبید الله بن موسی (متوفی 213)، حجاج بن منهال (متوفی 217)، فضل بن دکین (متوفی 218)، عفان بن مسلم (متوفی 219)، علی بن عیاش (متوفی 219)، محمد بن کثیر (متوفی 223)، موسی بن اسماعیل (متوفی 223)، قیس بن حفص (متوفی 227)، هدبه بن خالد (متوفی 235)، عبد الله بن ابی شیبه (متوفی 235)، عبید الله بن عمر (متوفی 235)، ابراهیم بن المنذر (متوفی 236)، ابن راهویه بن اسحاق (متوفی 237)، عثمان بن ابی شیبه (متوفی 239)، قتیبه بن سعید (متوفی 240)، حسین بن حریث (متوفی 244)، ابو الجوزاء احمد (متوفی 246)، ابو کریب محمد (متوفی 248)، یوسف بن عیسی (متوفی 249)، نصر بن علی (متوفی 251)، محمد بن بشار (متوفی 252)، محمد بن المثنی (متوفی 252)، یوسف بن موسی (متوفی 253)، محمد صاعقه (متوفی 255)، ودیگران. ⁽⁴⁾

____________________

1. «زین الفتی فی شرح سوره هل أتی». رجوع بفرمایید به الغدیر ج 1 / 295، 314.

2. مناقب ابن مغازلی ص 27.

3. السیره الحلبیه ج 3 / 308.

4. رجوع بفرمایید به الغدیر ج 1 / 82 - 93.

برای اثبات واقعه غدیر وهمچنین اثبات امامت وخلافت بلا فصل حضرت امیر سلام الله علیه مطلب دیگری نیز قابل توجه است وآن اینکه: حضرت امیر المؤمنین، حضرت زهرا، امام حسن وامام حسین عليه‌السلاموبرخی از دیگر صحابه همواره در مقابل مخالفان به حدیث غدیر استناد واحتجاج نموده اند. ⁽¹⁾ حدیث غدیر وآیات قرآنی در خصوص واقعه غدیر سه آیه نازل شده است ⁽²⁾ که به قرار زیر است:

1 - «آیه تبلیغ»: (يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ) «ای پیامبر آنچه را که از جانب خدا بر تو نازل شده است به خلق برسان که اگر چنین نکنی رسالت خویش را تبلیغ نکرده ای، وخدا تو را (در این راه) از شر مردم حفظ خواهد کرد - مائده - 67 - ». ⁽³⁾

2 - «آیه اکمال»: (الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِينا) «امروز دین شما را کامل نمودم ونعمتم را بر شما تمام کردم - مائده 3 -». ⁽⁴⁾

3 - «آیه سأل سائل»: (سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ * لِلْكَافِرِينَ لَيْسَ لَهُ دَافِعٌ * مِنَ اللَّهِ ذِي الْمَعَارِجِ) «سائلی از عذاب حتمی قیامت سؤال کرد، کافرین عذاب قیامت را دفع نتوانند نمود، چرا که عذاب قیامت از سوی خداوند آسمانهاست - معارج 1 - 3». ⁽⁵⁾

____________________

1. تفصیل این موضوع بهمراه مصادر مربوطه در الغدیر 1 / 159 - 213 درج است.

2. رجوع بفرمایید به الغدیر ج 1 / 214 - 266.

3. اسباب النزول ص 16، شواهد التنزیل ج 1 / 156 - 160 تفسیر فخر رازی ج 3 / 636، کنز العمال ج 6 / 153، الفصول المهمه (ابن صباغ) ص 24، تفسیر نظام الدین نیسابوری ج 6 / 170، الدر المنثور ج 2 / 298، ینابیع الموده ص 120، تفسیر منار ج 6 / 463، فتح القدیر ج 2 / 57 العمده ص 49....

4. تفسیر فخر رازی ج 3 / 528، 529، البدایه والنهایه ج 5 / 214، تفسیر ابن کثیر ج 2 / 14، تاریخ بغداد ج 8 / 290، شواهد التنزیل ج 1 / 187، 193، مناقب خوارزمی ص 80، تذکره الخواص ص 34، فرائد السمطین - باب 12 - ج 1 / 73، الا تقان ج 1 / 23، در المنثور ج 2 / 258، 259....

5. اجمال شأن نزول آیه «سأل سائل...» این است که روزی پس از واقعه

غدیر، جابر بن نضر (و برخی نوشته اند حارث بن نعمان) نزد پیامبر آمد و گفت: ای محمد! تو از طرف خدا به ما امر کردی که به یگانگی خداوند و رسالت تو شهادت دهیم، ما هم قبول کردیم. بعد ما را به نماز و روزه و حج و زکات امر نمودی، باز هم پذیرفتیم، حال به اینها راضی نشده ای، دست پسر عمویت (علی) را بلند می کنی و او را بر تر از ما قرار می دهی و می گویی «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ، فَهذا عَلِىٌّ مَوْلاهُ». ای محمد! این چیزی که درباره علی گفتی از جانب خودت بود

بررسی دلالت حدیث غدیر

عده معدودی گفته اند: واقعه غدیر مورد قبول است ولی بیانات پیامبر عليه‌السلامدر غدیر خم خصوصا عبارت « مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ، فَعَلِىٌّ مَوْلاهُ » دلالت بر ولایت و امامت علی عليه‌السلامندارد. در جواب این افراد اختصارا باید گفت که در ادب عرب، برای کلمه مولی 27 معنی را ذکر نموده اند که بعضی از آنها عبارت است از: پسر، پسر عمو، بنده، دوست، یاور، اولی بالشئ و غیره، که منظور پیامبر عليه‌السلاماز این معانی بیست وهفتگانه قطعا «اولی بالشئ» بوده که به معنی ولایت مطلقه است. برای اثبات این موضوع فقط کافی است اندکی به قرائن موجود در واقعه غدیر خم توجه نمائیم.

با عنایت به این قرائن پی می بریم که منظور پیامبر از عبارت «علی مولای شماست» این بوده که «علی بر شما ولایت دارد و امام شماست». در کتاب الغدیر به بیست قرینه اشاره شده است که ما در اینجا اجمالا به سه مورد آن اشاره می نماییم:

قرینه اول: در غدیر خم پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله نخست از مردم سؤال کردند که: «ألست أولی بکم من انفسکم؟؛ آیا من بر شما از خودتان سزاوارتر نیستم؟» یعنی آیا من بر شما ولایت مطلقه ندارم؟ مردم تأیید نمودند و گفتند: «آری» (تو بر ما ولایت داری). سپس پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله فرمودند: «فَمَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ، فَعَلِىٌّ مَوْلاهُ؛ پس هر کسی که من مولای او هستم (و بر او ولایت دارم) علی نیز مولای اوست».

قرینه دوم: پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله از مردم سؤال فرمودند: «ای مردم، شما به چه چیزی یا از طرف خدا؟ پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: به یگانگی خدا سوگند، این امر خداوند بود. جابر (یا حارث) وقتی این سخن را شنید - در حالی که به طرف شترش می رفت - گفت:

خدایا «اگر محمد راست می گوید بر ما از آسمان سنگ بباران یا ما را به عذابی دردناک مبتلا کن. پس از گفتن این سخنان، وی هنوز به شترش نرسیده بود که سنگ کوچکی از آسمان بر سر او فرو افتاد و از دبر وی خارج شد. اینجا بود که این آیات نازل شد: (سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ...). ⁽¹⁾ شهادت می دهید؟» گفتند: «به یگانگی خدا و رسالت پیامبرش». حضرت پرسیدند: «ولی شما کیست؟» همه گفتند: «خدا و رسول او». پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله بازوی علی عليه‌السلامرا گرفتند و او را بلند کردند - و در حالی که علی ایستاده بود - پیامبر فرمودند: «هر کسی که خدا و رسولش مولای اوست، علی نیز مولای او می باشد.»

قرینه سوم: پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله پس از ایراد خطبه فرمودند: «ای مردم به من تبریک بگویید، چرا که خداوند مرا به نبوت و اهل بیت مرا به امامت مخصوص گردانید.» از همه اینها گذشته، پس از ایراد خطبه پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله، تمامی حاضرین از جمله شیخین آمدند و به دستور پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله با علی بیعت نمودند.

____________________

1. رجوع شود به شواهد التنزیل ج 2 / 286 - 289، تفسیر قرطبی ج 18 / 278، 279، تذکره الخواص ص 36، 35، فرائد السمطین - باب 15 - ج 1 / 82، 83، تفسیر ابی السعود ج 8 / 292، السراج المنیر ج 4 / 364، 365، فیض القدیر ج 6 / 218، نزهه المجالس ج 2 / 220، السیره الحلبیه ج 3 / 308، 309، شرح المواهب اللدنیه ج 7 / 13، نور الابصار ص 128، الفصول المهمه ص 24....

بحث هایی از جلد دوم الغدیر

شعر در دنیای اسلام

آنچه که مسلم است پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله عنایتی تام به شعر داشته اند و همواره شاعرانی را که در یاری اسلام شعر می سروده اند مورد تشویق قرار داده اند، و لذا بسیاری از صحابه پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله در قصیده سرائی ضرب المثل گشتند. صدر اسلام زنان شاعره ای چون خدیجه (همسر پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله) را نیز به خود دیده است.

در غدیر خم - پس از خطبه پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله - حسان بن ثابت نخستین ابیات را در ثبت این واقعه سرود و از تفقدات حضرت ختمی مرتبت برخوردار گردید. از آن روز تاکنون، شعراء چکامه های بلندی درباره حدیث غدیر سروده اند. این اشعار - به ترتیب سال وفات شاعران - در خلال مطالب مجلدات دوم تا هفتم و همچنین در جلد یازدهم کتاب الغدیر نقل شده است. غدیریه های قرن اول و دوم ده غدیریه در جلد دوم الغدیر ذکر گردیده است. منظور از غدیریه شعری است که در آن به واقعه غدیر اشاره شده باشد. شاعران این ده غدیریه عبارتند از:

1 - امیر المؤمنین علی عليه‌السلام 2 - حسان بن ثابت 3 - قیس بن سعد بن عباده 4 - عمروعاص 5 - محمد بن عبد الله حمیری 6 - کمیت 7 - سید حمیری 8 - عبدی کوفی 9 - ابو تمام طائی 10 - دعبل خزاعی.

اجمال برخی از این غدیریه ها بدین قرار است:

غدیریه امیر المؤمنین عليه‌السلام

مولای مؤمنان علی عليه‌السلام همواره در مقابل مخالفین ومعارضین خویش به واقعه غدیر اشاره می فرمودند و از آنان می خواستند که این واقعه سترگ تاریخ اسلام را با تعهداتی که در آن روز به پیامبر سپرده اند به یاد آورند. غدیریه حضرت نیز نمونه ای از همین احتجاجات می باشد که اکنون ابیاتی از آن را می خوانید:

(محمد پیغامبر، برادر مهربان و همتای من است، وحمزه - سرور شهیدان - عموی من، دختر پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله، مایه آرامش من و همسر من است. خون و گوشت او با خون و گوشت من بستگی دارد، در روز غدیر خم رسول خدا، ولایت خویش را - که به من تفویض کرده بود - بر شما واجب کرد.)

غدیریه حسان

غدیریه حسان بن ثابت در همان روز غدیر - پس از ایراد خطبه پیامبر - سروده شده است. در میان اشعار حسان تلمیحات بسیاری در خصوص مناقب اهل بیت وجود دارد که ما در اینجا به ذکر برخی از آنها می پردازیم.

(پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله در غدیر خم مردم را - با بانگی رسا - چنین ندا در داد: - (ای مردم!) مولی و ولی شما کیست؟ همه به صراحت پاسخ گفتند: - مولای ما خدای تو می باشد و ولی ما تو هستی، و تو در فرمانبری ما تاکنون عصیانی ندیده ای. - پیامبر به علی فرمود: ای علی برخیز! من از اینکه تو امام و هادی پس از من باشی خرسندم.)

حسان در اشاره به غزوه خیبر می گوید:

(پیامبر (در روز خیبر) فرمود: امروز درفش (نبرد) را به شمشیر زنی دلاور خواهم سپرد که دوست رسول خداست. - او (علی) خدای مرا دوست دارد و خدا نیز دوست دار اوست. به دست اوست که خداوند دژهای نفوذ ناپذیر را فتح می کند.)

برخوردی میان علی عليه‌السلامو ولید

مشاجره ای میان امیر المؤمنین عليه‌السلامو ولید بن عقبه ⁽¹⁾ در گرفت. ولید گفت: «ای علی من از تو سخنورتر هستم...». علی عليه‌السلامدر پاسخ فرمود: «تو فاسقی بیش نیستی». سپس این آیه نازل شد: (أَفَمَنْ كَانَ مُؤْمِنًا كَمَنْ كَانَ فَاسِقًا) «آیا کسی که مؤمن بوده به مانند کسی است که فاسق بوده است؟». ⁽²⁾

حسان نیز در اشاره به این قضیه می گوید:

(کتاب خدا عزیز (و لازم الاجرا) می باشد و خداوند درباره علی و ولید (آیه ای از) قرآن را نازل نموده است. - خدا می فرماید: مؤمنی که خدا را شناخته است با یک فاسق خائن برابر نیست.) ⁽³⁾ درباره ولید طی مطالب جلد هشتم نیز سخنی خواهیم داشت.

(به زودی ولید به جزای خویش که خواری و آتش (دوزخ) است خواهد رسید و تردیدی نیست که پاداش علی بهشت است.)

____________________

1. تفسیر طبری ج 21 / 62، اسباب النزول ص 263، ذخائر العقبی ص 88، مناقب خوارزمی ص 197، کفایه الطالب ص 54، 55 الدر المنثور ج 5 / 178، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج 2 / 103 ط قدیم (= ج 6 / 292، 293 ط جدید)....

2. سوره سجده: آیه 18.

3. ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه ج 2 ص 103.

غدیریه قیس بن سعد

قیس بن سعد بن عباده کسی است که در برخی از غزوات پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله پرچمدار انصار بوده است. در جلد دوم الغدیر درباره زندگانی و شخصیت وی بطور مبسوط تحقیق شده است. قیس در غدیریه خویش می گوید:

(علی امام ما و امام همه می باشد و در این خصوص (در روز غدیر آیاتی از) قرآن نازل شده است، همان روزی که پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله گفت: هر کس که من مولای او هستم، علی نیز مولای اوست. و این (واقعه) حادثه ای بود بس سترگ.)

غدیریه عمروعاص

غدیریه عمرو بن عاص به قصیده جلجلیه معروف است. عمروعاص از طرف معاویه به حکمرانی مصر گمارده شده بود. وی از ارسال خراج مصر به شام که مرکز حکومت معاویه بود - امتناع می جست. معاویه نامه ای برای او نوشت و ضمن سرزنش عمروعاص، وی را تهدید نمود. عمروعاص در جواب معاویه نامه ای به نظم نوشت که به قصیده جلجلیه معروف شد. جلجل به معنای زنگوله است. منظور عمروعاص این است که ای معاویه، این من بودم که تو را به این جا رساندم، و اگر چنانچه سر به سر من بگذاری، زنگوله را بدین گونه به صدا در می آورم و آبرویت را می برم. ⁽¹⁾ شاید هم منظور عمروعاص این باشد که: «ای معاویه! در جریان تثبیت حکومت تو، زنگوله به گردن من بود و تمامی کارها را من بودم که به سامان رسانیدم...»

____________________

1. عبدالحسین امینی نجفی- الغدیر- جلد 3 صفحه 202.

قصیده جلجلیه 66 بیت دارد و در آن به حقایقی اشاره شده است که هر مسلمان آزاده و با شرافتی از خواندن آن متأثر می گردد. مضمون ترجمه برخی از ابیات قصیده جلجلیه از این قرار است:

عمروعاص می گوید: «ای معاویه، قضایا را فراموش مکن/ این من بودم که به مردم گفتم نمازشان بدون وجود تو قبول نیست/ این من بودم که آنها را برانگیختم تا با سید اوصیاء علی عليه‌السلامبه بهانه خونخواهی آن مرد احمق [= عثمان] جنگ کنند/ و این من بودم که به لشکریانت یاد دادم که هر گاه دیدید علی عليه‌السلامچون شیر برای کشتن شما به سویتان می آید شلوارتان را در بیاورید و پشت به او کنید تا او از شرم از کشتن شما منصرف شود/ ای معاویه، مگر گفت و گوی من و ابوموسی اشعری را فراموش کرده ای؟/ مگر یادت رفته که در آن روز چطور جامه خلافت را از قامت علی عليه‌السلامدر آوردم، بقدری راحت این کار را کردم که انگار دمپایی از پای در می آورم/ و مگر یادت رفته که جامه خلافت را - مانند انگشتری که به انگشت می کنند - بر تو پوشانیدم/ ای معاویه این من بودم که تو را بدون جنگ و دعوا بر فراز منبر نشاندم، گرچه به خدا لیاقت آن را نداشتی و نداری/ این من بودم که تو را در شرق و غرب پرآوازه نموده/ اگر من نبودم، تو مانند زنها در خانه نشسته بودی و بیرون نمی آمدی/ ای پسر هند، ما - از روی نادانی - تو را علیه علی یاری نمودیم وعلی کسی بود که خدا از او به عنوان نبأ عظیم یاد نموده است/ وقتی تو را بر سر مسلمین بالا بردیم به اسفل سافلین فرو افتادیم/ ای معاویه، یادت هست که چقدر پیامبر مصطفی درباره علی وصیت می کرد، یادت هست که پیامبر در غدیر خم بر منبر رفت و در حالی که دست علی در دست او بود به امر خداوند گفت: «ای مردم، آیا من بر شما از خودتان سزاوارتر نیستم [آیا من بر شما ولایت ندارم؟]». همه گفتند: «تو بر ما ولایت داری». آنگاه پیامبر گفت: «پس هر کسی که من مولا و ولی او هستم، علی نیز ولی اوست». یادت می آید پیامبر در آن روز دعا کرد که «خدایا، علی عليه‌السلامبرادر پیامبر و فرستاده توست، پس دوست او را دوست بدار و دشمنش را دشمن باش»/ در آن روز وقتی استاد تو [ابو بکر] دید دیگر گردنبند خلافت علی پاره شدنی نیست، آمد و به علی تبریک گفت/ ای معاویه ما جایمان در آتش، در درک اسفل جهنم خواهد بود/ و در فردای قیامت - که روز شرمندگی ماست - خون عثمان ما را نجات نخواهد داد/ بخواهم، همان بلائی را که بر سر مخالفین تو آوردم بر سر خود تو نیز در خواهم آورد/ فردا خصم ما علی است و او نزد خدا و رسولش عزیز است/ در آن روز که پرده (از کارهای ما) برافتد، عذر ما چیست؟!/ پس وای بر تو و وای بر من/ ای معاویه چه نسبتی می تواند میان تو وعلی باشد؟!/ علی چون شمشیری (بران) است و تو بمانند داسی (کند)/ علی که چون ستاره آسمانست کجا و تو که چون ریگی بیش نیستی کجا؟!/ ای معاویه آگاه باش که در گردن من زنگوله ای است که اگر گردنم را تکان بدهم، زنگوله به صدا در خواهد آمد».

اینک ابیاتی از متن قصیده جلجلیه:

بیش از 50 صفحه از مطالب جلد دوم الغدیر به معرفی شخصیت عمروعاص اختصاص دارد.

غدیریه سید حمیری

سید حمیری (متوفی 173) - که از استوانه های شعر عرب است - 23 غدیریه دارد که همگی آنها در الغدیر موجود است. در اینجا به چهار نمونه از این غدیرها که عبارات پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله در آنها تضمین شده است اشاره می کنیم:

(پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: چه کسی بر شما سزاوارتر از خودتان است؟ در پاسخ، تمامی آن جماعت انبوه یکصدا گفتند: - تو مولای ما هستی و از ما بر خودمان سزاوارتر می باشی، و تو هستی که ما را انذار می دهی. - سپس پیامبر گفت: پس (بدانید که) بعد از من ولی شما علی است و اوست که مولای شما و هدایت کننده و وزیر است. - او در طول زندگانی من تا هنگام مرگم وزیر من است و پس از من خلیفه و امیر خواهد بود. - از میان شما (مردم) هر کس که علی را دوست دارد، خداوند او را دوست باشد و هنگام مرگ شادمانی و سرور بر او باد. - و از میان شما هر کس که با علی دشمن است، خدا دشمن او باشد و در زمان مرگ با خسران و خواری مواجه گردد)

«1» (پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله، علی را) در میان صحابه خود - که دور او جمع شده بودند - بلند کرد و چنین فرمود: «این علی بن ابی طالب، مولای کسانی خواهد بود که من مولای آنان بودم، ای (خداوند) ذو الجلال، دوستدار او را دوست بدار و دشمن او را دشمن باش.»

«2» پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله در روز غدیر - با بیانی شیوا و رسا - بهترین وصیت خویش را درباره علی بن ابی طالب چنین اعلام نمود: «(ای مردم) آگاه باشید که علی مولای کسانی است که من مولای آنان بودم.»

«3» (پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود): «ای مردم مسلمان (آگاه باشید که) این علی، دوست و وزیر و وارث و هم پیمان من می باشد، او پسر عم من و مولای کسانی است که من مولای آنان بودم، پس عهد خویش را با وی استوار بدارید.»

آیه انذار

سال سوم هجرت مصادف است با نزول آیه (وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ) « ای پیامبر! خاندان نزدیک خود را انذار ده». ⁽¹⁾ پیامبر اکرم پس از نزول این آیه، چهل تن از بنی عبدالمطلب را به منزل خویش دعوت نمودند و در آنجا آنها را به پرستش خدای تعالی فرا خواندند و فرمودند: «اولین کسی که با من بیعت کند بردار و وصی و وزیر من و خلیفه بعد از من خواهد بود.»

به روایت تاریخ: اولین فردی که با حضرت رسول صلى‌الله‌عليه‌وآله بیعت نمود علی بن ابی طالب عليه‌السلامبود. مصادر مربوط به این واقعه به تفصیل در الغدیر آمده است. سید حمیری نیز در ارتباط با این موضوع شعری دارد که ابیاتی از آن را می خوانیم:

حاصل اشعار فوق این است که سید حمیری می گوید: ای امیر المؤمنین، ای امام متقین وای وارث علم اولین، جان من و مادرم و همه فرزندانم فدای تو باد. تو در این دنیا، در آن روزی که پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله چهل تن از عموها و عموزادگان خویش را برای اجابت دعوت

____________________

1. سوره شعراء 214.

خدا فراخواند برادر پیامبر بودی. غدیریه عبدی عبدی غدیریه بلندی دارد که 86 بیت آن در الغدیر آمده است. وی غیر از غدیریه، اشعار زیبای دیگری نیز در مدح اهل بیت سروده است که شعر زیر نمونه ای از آنهاست:

عبدی در ابیات فوق به چند منقبت از مناقب امیر المؤمنین عليه‌السلاماشاره نموده که جمیع مذاهب اسلامی اتفاق دارند که این مناقب مخصوص علی عليه‌السلاماست. کلیه مصادر مربوطه در الغدیر آمده است. مناقبی چند از اهل بیت مناقبی که عبدی در شعر فوق - بر اساس احادیث صحیحه مأثور - بدانها اشاره نموده عبارت است از اینکه: آیه (وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ) ⁽¹⁾ یعنی: با علی عليه‌السلامباشید، وآیه (وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ، أُولئِک الْمُقَرَّبُونَ) ⁽²⁾ «مقربان درگاه الهی کسانی هستند که در ایمان از همه پیشی جستند» درباره علی عليه‌السلامنازل شده است، و خداوند محبت علی، فاطمه و حسنین عليه‌السلامرا در آیه شریفه (قل قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَىٰ) ⁽³⁾ بر همه واجب کرده است. همچنین مراد از «صراط مستقیم» در آیه (اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِیمَ)، صراط محمد وآل محمد است و به موجب آیه تطهیر، ⁽⁴⁾ علی عليه‌السلامو فاطمه عليه‌السلاممعصوم هستند و خداوند حضرت فاطمه را که صدیقه (معصومه) می باشد برای ازدواج با صدیقی چون علی عليه‌السلامخلق فرموده است.

____________________

1. سوره توبه 119. 2. سوره واقعه 10، 11.

3. سوره شوری 23. 4. سوره أحزاب 33.

لقب صدیق و فاروق

لقب فاروق و صدیق اکبر مختص علی عليه‌السلام است و علمای اهل سنت احادیث متعددی در این خصوص نقل کرده اند. در یک حدیث پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله درباره علی عليه‌السلاممی فرماید: «إِنَّ هَذَا أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِی وَ هَذَا أَوَّلُ مَنْ یُصَافِحُنِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ هَذَا الصَّدِّیُقِ‏ الْأَکْبَرُ، وَ هَذَا فَارُوقُ هَذِهِ الْأُمَّةِ یُفَرِّقُ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ وَ هَذَا یَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمَالُ یَعْسُوبُ الظَّالِمِینَ؛ همانا علی عليه‌السلاماولین کسی است که به من ایمان آورد و اولین کسی خواهد بود که در روز رستاخیز با من مصافحه می کند، او صدیق اکبر و فاروق این امت است، اوست که حق را از باطل جدا می سازد و اوست پیشوای دین» ⁽¹⁾. همچنین بسیاری از اکابر محدثین نظیر نسائی وابن ماجه و حاکم روایت کرده اند که علی عليه‌السلام می فرماید: «... وَاَنَا الصِّدِّیقُ الْاَکْبَرُ لَا یَقُولُهَا بَعْدِی اِلَّا کَذَّابٌ صَلَّیْتُ قَبْلَ النَّاسِ بِسَبْعِ سِنِینَ...؛ صدیق اکبر من هستم و کسی به جز من این ادعا را نمی کند مگر آن که دروغگو باشد». ⁽²⁾

____________________

1. مجمع الزوائد ج 9 / 102، کفایه الطالب ص 79....

2. تاریخ طبری ج 2 / 212، سنن ابن ماجه ج 1 / 57، 58، خصائص نسائی ص 3، مستدرک الصحیحین ج 3 / 112....

بحث هائی از جلد سوم الغدیر

غدیریه های قرن سوم و چهارم

در جلد سوم نیز 11 غدیریه مربوط به قرون سوم و چهارم هجری درج گردیده است.

غدیریه وامق نصرانی

یکی از غدیریه های قرن چهارم متعلق به وامق نصرانی است که از پیشوایان بزرگ ارامنه سده سوم هجری می باشد. این شاعر با اینکه فردی مسیحی است، با این حال اشعار بسیار زیبائی در مدح اهل بیت عليه‌السلامسروده است. وی در غدیریه اش می گوید:

(مگر نه اینکه محمد صلى‌الله‌عليه‌وآله هنگام موسم حج، در غدیر خم در میان جمعیت علی را به پا - داشت، - و به مردم گفت: هر کس که من مولای او هستم، پس از من - علی پسر فاطمه (بنت اسد) مولای اوست. - سپس فرمود: خدایا! دوستدار علی را دوست بدار و با دشمنانش دشمن باش، هر چند که مایه ناخشنودی دیگران باشد.)

فضائل اهل بیت عليه‌السلام در اشعار برخی از بزرگان مسیحیت

در طول تاریخ اسلام مسیحیان بسیاری بوده اند که مانند وامق در مدح اهل بیت عليه‌السلام چکامه سروده اند. آنان در اشعار خود پیوسته علاقه قلبی خود را نسبت به خاندان پیامبر ابراز داشته اند. زینبا ابن اسحاق رسعنی که خود فردی مسیحی است در این باره می گوید:

(برخی می گویند: برای چه مسیحیان و خردمندان عرب و عجم، علی و خاندانش را دوست دارند؟! - به آنها گفتم: من چنین می پندارم که محبت آنان در دل تمامی موجودات حتی حیوانات جای گرفته است.)

ابیات زیر نیز از آن ابو یعقوب نصرانی است:

(آفرین بر آن درختی که در بهشت روئیده و در فردوس درختی نظیر آن نیست. - مصطفی تنه و فاطمه ظاخه و آقای انسانها (علی عليه‌السلام) لقاح آن درخت هستند. - دو فرزند پیامبر (حسن و حسین) که از دودمان هاشمند ثمره و میوه آن درخت می باشند و شیعیان برگهائی هستند که گرد آن میوه ها جمع شده اند.)

عبد المسیح انطاکی مصری نیز که از دانشمندان متأخر دنیای مسیحیت می باشد در قصیده مبارکه علویه اش - که شامل 5595 بیت است - به مدیحه سرائی امیر مؤمنان پرداخته، و در آن از امامت علی عليه‌السلام سخن رانده است. همچنین استاد بولس سلامه - که از قضات عالیرتبه جامعه مسیحیان شهر بیروت در سده اخیر می باشد - قصیده کم نظیری تحت عنوان «عید الغدیر» در 3085 بیت سروده است. این کتاب در 315 صفحه می باشد وطی 60 سال اخیر چندین بار به چاپ رسیده است. آنچه که از غدیریه های مسیحیان استفاده می شود این است که جامعه مسیحیت نیز از فرمایشات پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌در غدیر خم چیزی جز ولایت و امامت علی عليه‌السلام استنباط نکرده اند.

تاریخ نگاری و اسلام شناسی مستشرقین!

مستشرقین در طول حیات اسلام - خصوصا در سده اخیر - کتب بسیاری پیرامون تاریخ اسلام تدوین نموده اند. هر چند که بیشتر این نوشته ها دارای ظاهری فریبنده است ولی با کمی دقت و تأمل می توان به این نتیجه رسید که تدوین بسیاری از این کتابها، یا ناشیانه و یا با القاء اغراضی خاص توأم بوده است.

در الغدیر ضمن بررسی این موضوع، یکی از این نوشته ها به نام حیات محمد صلى‌الله‌عليه‌وآله (تألیف امیل درمنگام) مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. غدیریه زاهی ابیات زیر از غدیریه ابو القاسم علی زاهی (متوفی 352) انتخاب شده است:

(کسی که جوینده (راه کمال و) هدایت باشد - جز با دوستی خالصانه علی - هدایت نخواهد شد. -... علی کسی است که انس بن مالک از شهادت دادن حقیقت درباره او اجتناب نمود و لذا (به سبب نفرین آن حضرت) مبتلا به مرض پیسی شد. - این واقعه هنگامی بروز کرد که علی گفت: چه کسی به طرفداری از من حدیث غدیر را شهادت می دهد؟ (انس بن مالک با آنکه در غدیر خم حضور داشت) سخن علی را شنید و از شهادت دادن خودداری نمود. - انس گفت: من (غدیر را) به خاطر نمی آورم! علی (او را نفرین نمود و)

فرمود: ای دروغگو، به زودی (عیبی را در خود) بیابی که پیراهنت آن را نپوشاند. اشعاری که فوقا ذکر شد اشاره به داستانی دارد که بسیاری از حفاظ اهل سنت آن را نقل کرده اند.) ⁽¹⁾

خلاصه داستان این است که: روزی علی عليه‌السلامبرفراز منبر به مردم گفت: «من آن کسانی را که در میان شما هستند و در روز غدیر حاضر بودند به خدا قسم می دهم آنچه را که خودشان در روز غدیر از پیامبر شنیده اند شهادت دهند، مگر پیامبر نفرمود: «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ.» ⁽²⁾ دوازده نفر از میان جمعیت برخاستند و گفتند: ما شهادت می دهیم که در روز غدیر با گوش خود این سخنان را از پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله شنیدیم. در میان جمعیت انس بن مالک نیز حضور داشت. وی با آنکه در روز غدیر فرمایشات پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله را شنیده بود از شهادت دادن امتناع ورزید. علی عليه‌السلام به انس گفت: تو مگر کلام پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله را در غدیر نشنیدی، چرا شهادت نمی دهی؟

انس گفت: ای امیر مؤمنان، من پیر شده ام و چنین چیزی را به خاطر نمی آورم. علی عليه‌السلامفرمود: خدایا اگر انس دروغ می گوید (پیسی و) سپیده ای در چهره اش نمایان ساز که حتی با عمامه نتواند آن را بپوشاند. در اثر همین نفرین انس بن مالک مبتلا به مرض پیسی شد و تا زمان مرگ این بیماری با وی بود.

____________________

1. رجوع بفرماید به الغدیر ج 1 / 192 - 195.

2. یعنی هر کسی که من مولایش هستم علی نیز مولای اوست. خدایا دوست علی را دوست بدار و دشمنش را دشمن باش.

نخستین مسلمان کیست؟

ابن کثیر حدیث صحیحی را در کتاب تاریخ خویش نقل می کند مبنی بر اینکه علی عليه‌السلام نخستین شخصی است که اسلام آورده و اولین فردی است که با پیامبر نماز گزارده است. ابن کثیر بعد از نقل این حدیث می گوید: «این روایت به هیچ وجه - از هر طریق هم که باشد - درست نیست!» ⁽¹⁾ این نوع سخن گفتن، و این گونه در قبال وقایع مسلم تاریخی جبهه گرفتن، حاکی از اعمال غرض ورزی ها و تعصبات خاصی است که می تواند بسیاری از نوشته های تاریخی ابن کثیر و امثال او را به زیر سؤال ببرد. ابن کثیر در ادامه سخنان خود می گوید: «احادیث بسیاری وارد شده است مبنی بر اینکه علی اولین مسلمان امت است، اما هیچ یک از این احادیث نمی تواند صحیح باشد». ⁽²⁾

بدون تردید احادیثی که در این خصوص روایت شده است خارج از حد تواتر بوده واحدی توانائی رد علمی آنها را ندارد. پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله در مواقف متعددی به کرات فرموده اند که: «علی اولین کسی است که اسلام آورده است.» حفاظ عامه نیز این احادیث را معتبر دانسته و رجال اسناد آنها را توثیق نموده اند. تفصیل این احادیث با مصادر مربوطه در الغدیر درج است. ⁽³⁾ علاوه بر این بسیاری از صحابه پیامبر از جمله انس بن مالک ⁽⁴⁾، اعتراف نموده اند که علی نخستین فردی است که مسلمان شده است. آنچه که ذیلا آورده ایم برخی از احادیث پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله در این خصوص می باشد:

____________________

1 و 2. البدایه والنهایه ج 7 / 335.

3. الغدیر ج 3 / 219 - 243.

4. صحیح ترمذی ج 5 / 640، مستدرک الصحیحین ج 3 / 112، الاستیعاب ج 2 / 458....

زید بن ارقم، ⁽¹⁾ بریده، ⁽²⁾ عبد الله بن عباس، ⁽³⁾ عمر بن خطاب ⁽⁴⁾ و...

1 - پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: «اولین کسی که از میان شما در حوض (کوثر) بر من وارد خواهد شد، همان کسی است که - بعنوان اولین فرد - ایمان آورد و او علی بن ابی طالب عليه‌السلاماست». ⁽⁵⁾

2 - پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله به فاطمه عليه‌السلامفرمود: «من تو را به ازدواج کسی در خواهم آورد که پیش از همه اسلام آورده است. او در علم، اعلم از سایرین و در بردباری برتر از همه می باشد.» ⁽⁶⁾

3- پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله دست علی عليه‌السلامرا گرفت و فرمود: «علی اولین کسی است که به من ایمان آورده و نخستین فردی خواهد بود که روز قیامت با من مصافحه می کند... و اوست که صدیق اکبر است». ⁽⁷⁾

4 - پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله به فاطمه عليه‌السلامفرمود: «در میان صحابه من، علی نخستین فردی است که اسلام آورد». ⁽⁸⁾

____________________

1. مسند احمد ج 4 / 368، مستدرک الصحیحین ج 1 / 136، کامل ابن اثیر ج 2 / 20....

2. مستدرک الصحیحین ج 3 / 112.

3. صحیح ترمذی ج 5 / 642 ، تاریخ طبری ج 2 / 211 ، مستدرک الصحیحین ج 3 / 111 ، کامل ابن اثیر ج 2 / 20.

4. مناقب خوارزمی ص 19، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج 3 / 258 ط قدیم [= 13 / 230 ط جدید].

5. مستدرک الصحیحین ج 3 / 136، تاریخ بغداد ج 2 / 81، الاستیعاب ج 2 / 457.

6. مجمع الزوائد ج 9 / 101.

7. مجمع الزوائد ج 9 / 102، کفایه الطالب ص 79.

8. مسند احمد ج 5 / 26، الریاض النضره ج 2 / 255.

5 - پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: «هفت سال فرشتگان بر من وعلی درود می فرستاند، زیرا ما دو نفر نماز می خواندیم در حالی که احدی با ما نبود.» ⁽¹⁾

6 - پیامبر فرمود: «علی نخستین فردی بود که با من نماز گزارد.» ⁽²⁾

7 - پیامبر فرمود: «ای علی!... تو با هفت امتیاز در مقابل مردم قرار داری و کسی از قریش نمی تواند آن فضائل را انکار کند. تو اولین کسی هستی که به خدا ایمان آورده ای و...». ⁽³⁾

آوای شوم افترا

چه بسیار مفسرانی که برای قرآن تفسیر نوشتند و منظوری جز تحریف شأن نزول آیات نداشتند. چه بسیار فقیهانی که در عرصه فقه اسلامی ظهور کردند و هدفی جز بازی با احکام الهی در سر نمی پروراندند. چه بسیار محدثین و مورخینی که آمدند و قصدشان تحریف سنت پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله و تحریف تاریخ اسلام بود. ابن بزهکاران که از اتفاق و اتحاد مسلمین همواره در عذاب بودند با نگارش اکاذیب به ایجاد تفرقه در میان امت اسلامی پرداختند.

هر چند که از مطالعه این کتب چیزی جز رایحه متعفن افتراء و تهمت نصیب انسان نخواهد شد، با این وجود به معرفی چهار نمونه از این تألیفات می پردازیم: یاوه های «ابن عبد ربه» در «العقد الفرید» در آغاز خواندن این کتاب بر لبهای سخنوران وادی ادب لبخندی ناشی از انبساط خاطر می نشیند، ولی چندی نمی گذرد که جوانه این شکوفه در لب می خشکد و خواننده

____________________

1. اسد الغابه ج 4 / 18، مناقب خوارزمی ص 18، 19، فرائد السمطین - باب 47 - ج 1 / 242.

2. فرائد السمطین - باب 47 - ج 1 / 245.

3. حلیه الأولیاء ج 1 / 66.

بی اختیار از جنایاتی که نویسنده این کتاب به نام شریف ادب نموده است شکوه می نماید. بسیاری از مطالب ادبی مذهبی این کتاب توهینی است به عالم ادب و مذهب. عبارات ذیل نمونه ای از تراوشات طبع بیمار مؤلف آن است:

1- «یکی از رؤسای تجار می گفت: پیر مردی بد اخلاق در کشتی با ما بود که هر گاه اسم شیعه می آمد عصبانی می شد - و با چهره ای برافروخته - ابرو در هم می کشید. به او گفتم: هر دفعه که اسم شیعه آمده عصبانی شده ای، تو از چه چیز شیعه بد ت می آید؟ گفت: من از «شین» که در اول اسم «شیعه» است نفرت دارم، چون من «شین» را جز در ابتدای کلمات زشت ندیده ام، از قبیل شر، شوم، شیطان، شغب (فتنه و فساد)، شقاء (بدبختی)، شفار (نقص)، شرور، شین (عیب)، شوک (خار)، شکوی، شهره (رسوایی و افتضاح)، شتم (دشنام)، شح (بخل). ابو عثمان بحر الجاحظ که این داستان را نقل می کرد گفت: «به این ترتیب پایه و اساسی برای حقانیت شیعه وجود نخواهد داشت.» ⁽¹⁾

2- «رافضیان (شیعیان) یهود امت اسلام هستند و همانطور که یهود دشمن مسیحیت است شیعیان هم دشمن اسلام می باشند.»

3- «رافضیان مانند یهودیان ریختن خون مسلمین را مباح می دانند.»

4- «یهودیان تورات را تحریف کردند و شیعیان قران را»

5- «شیعیان مانند یهودیان گوشت شتر را نمی خورند.» ⁽²⁾

____________________

1. العقد الفرید ج 1 / 268، 269.

2. العقد الفرید ج 1 / 268.

چه بسیار خونهایی که با همین افتراءها بر زمین ریخته شد و چه بسیار خانه هایی که به وسیله این تهمت ها ویران گردید. ای کاش «ابن عبد ربه» قدری از مزاح و قصه گویی پا را فراتر می گذاشت و قلم خویش را با این گونه تهمت های ناروا ملوث نمی نمود، هر کسی که مختصرترین اطلاعی درباره مذهب تشیع داشته باشد، به خوبی می تواند نسبت به این سخنان «ابن عبد ربه» قضاوت نماید و میزان انصاف و ارزش علمی کتاب او را در یابد.

2 - الفصل فی الملل والأهواء والنحل (تالیف ابن حزم) عبارت هایی که در زیر می خوانید برخی از ناسزاها و نسبت های ناروای ابن حزم به شیعه است:

1- شیعیان، مسلمان نیستند. ⁽¹⁾

2- «شیعیان معتقدند آیات بسیاری از قرآن کاسته شده و آیات بسیاری به قرآن اضافه گردیده است.» ⁽²⁾

3- «امامیه ازدواج دائم به 9 زن را جائز می دانند.» ⁽³⁾

4- «جمهور متکلمین شیعه مانند هشام بن حکم قائلند به اینکه علم خدا حادث است و این کفر است. هشام می گوید خدا هفت وجب است به وجبهای خود خدا. داود جوازی که از بزرگان متکلمین شیعه می باشد می گوید خدا مانند انسان گوشت و خون دارد» ⁽⁴⁾...

در هیچ یک از کتب مخطوط ومطبوع شیعه - چه کتابهائی که قبل از زمان ابن حزم نوشته شده و چه بعد او - کلمه ای از این یاوه ها دیده نمی شود. نویسنده اراجیف فوق کسی است که در کتاب المحلی به امام حسن عليه‌السلامحمله می کند و می گوید:

حسن بن علی عليه‌السلامحق کشتن ابن ملجم را - تحت عنوان قصاص خون علی عليه‌السلام- نداشته، به دلیل اینکه ابن ملجم اجتهاد کرده بود که باید علی عليه‌السلامرا کشت.

____________________

1. الفصل ج 4 / 181. 2. الفصل ج 4 / 182.

3. الفصل ج 4 / 182. 4. الفصل ج 4 / 182.

ابن حزم می گوید: اگر ابن ملجم در اجتهاد خود اشتباه کرده باشد نزد خدا یک اجر دارد و اگر اشتباه نکرده باشد دو اجر. ⁽¹⁾ با یک بررسی دقیق می بینیم اکثر تهمت هایی که به شیعه زده شده ناشی از دشمنی با علی عليه‌السلام بوده و شیعیان - همانند پیشوایان مظلوم خود - پیوسته قربانیان این کینه توزی گردیده اند.

3 - افترائات شهرستانی در «الملل والنحل» کسی که درباره مذاهب می نویسد، بیش از هر کس دیگر باید مراقب باشد که مطالب نادرست و خلاف واقع در نوشته هایش راه نیابد، چرا که با نوشتن یک سخن عاری از حقیقت، آبروی ملتی بیگناه را می توان بر باد داد. شهرستانی نه تنها به این وظیفه بی توجه است بلکه در نوشته های خود دقیقا رفتاری ضد این رویه را دارد. نمونه هایی از امانتداری شهرستانی را در ذیل می خوانیم!

شهرستانی می گوید: 1- متکلم شیعی، هشام بن حکم می گوید: علی خدایی است واجب الاطاعه.

2- هشام بن سالم (شیعی) می گوید: خدا به صورت انسانی است که قسمت بالایش تو خالی ومجوف، و قسمت پائینش تو پر است... خدا دارای حواس پنجگانه است و دست و پا و گوش و چشم و دهان دارد.

3- زراره بن اعین (شیعی) می گوید: خداوند قبل از خلق صفات نه عالم بوده و نه قادر، نه حی بوده و نه بصیر، نه مرید بوده و نه متکلم.

4- ابو جعفر محمد بن نعمان (شیعی) می گوید: خدا نوری است به شکل انسان اما جسم نیست.

5- یونس بن عبد الرحمن قمی (شیعی) فرشتگان را حامل عرش و عرش را حامل پروردگار می داند. ⁽²⁾

____________________

1. رجوع بفرمایید به المحلی ج 10 / 484، الفصل ج 4 / 161.

2. الملل والنحل ج 2 / 185 - 188.

اعتقادات شیعه در کتب آنها درج است و این سؤال مطرح است که چرا شهرستانی این اقوال را به یکی از این کتاب ها ارجاع نمی دهد. کار سترگ علمی شهرستانی در این خلاصه می شود که دروغی را بسازد، سپس به فردی از جمله متکلمین شیعی نسبت بدهد، و عاقبت مانند یک دلقک، فرقه هشامیه و زراریه ویونسیه و غیره بسازد. این فرقه ها تا زمان شهرستانی کجا بودند؟!

هشام بن حکم تقریبا در سال 190 هجری وفات یافته وشهرستانی کتاب «الملل والنحل» خود را بعد از سال 500 هجری نوشته است. ظرف این 310 سال جهان اسلام از فرقه ای به نام هشامیه و یا امثال آن اطلاعی نداشت! نه کسی نام این فرقه را شنیده بود و نه کسی از باطن و حقیقت آن چیزی می دانست. حتی شیعیان که لا اقل از احوال مذهب خود بیش از دیگران با اطلاعند اسمی از این فرقه نشنیده بودند.

شهرستانی درباره اعتقادات شیعه می گوید: «از مختصات شیعه، عقیده به تناسخ وحلول وتشبیه است»، و حال آن که علمای شیعه در کتب خود پیوسته معتقدین به تناسخ و حلول و تشبیه را کافر دانسته اند.

ابو محمد خوارزمی که معاصر با شهرستانی بوده، سخنانی درباره وی دارد که ما را از اطاله بحث پیرامون شهرستانی و کتابش بی نیاز می سازد. خوارزمی می گوید: «اگر شهرستانی در اعتقاداتش سردرگمی نداشت و به الحاد و بی دینی متمایل نبود امام می شد. بسیاری از اوقات ما کثرت فضل و کمال عقل او را می دیدیم و از تمایلش به چیزهای بی پایه و اساس... - که نه دلیل عقلی داشت و نه نقلی - شگفت زده می شدیم، ونعوذ بالله من الخذلان... من در بسیاری از سخنرانی های عمومی او (ومجالش وعظش) حاضر شدم، در میان گفته هایش نه یک جمله «قال الله» بود و نه یک جمله «قال رسول الله» [یعنی در میان حرف هایش نه حرف خدا بود و نه حرف پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله]. ⁽¹⁾

____________________

1. معجم البلدان - ذیل کلمه شهرستان - ج 5 / 315.

4 - کتاب الانتصار (تألیف ابو الحسن خیاط معتزلی) ابو الحسن خیاط چنین می نویسد:

1- شیعیان می گویند خدایشان جسمی است دارای شکل و صورت، گاهی حرکت می کند و گاهی در یک جا قرار می گیرد، زوال می پذیرد و نقل مکان می کند. ⁽²⁷⁾

2- شیعه ای روی زمین پیدا نمی شود که قائل به جسم بودن خدا نباشد. ⁽²⁸⁾

3- شیعیان معتقدند که حتی صد مرد می تواند با یک زن در یک روز آمیزش کند، بدون اینکه آن زن پاک شود وعده نگهدارد. ⁽²⁹⁾

عبارات فوق که از کتاب الانتصار نقل گردید، مشتی از خروارها افترائی است که مؤلف آن از خود بر بافته است. پیامدهای کتب افتراء بزرگترین خطری که جامعه اسلامی را تهدید می کند نوشتن واشاعه تهمت هایی است که فوقا به نمونه هایی از آن اشاره شد.

همین دست ها بود که بذر نفاق و روح نفرت را در سرزمین های اسلامی پراکند، و همین اکاذیب است که پیام دوستی ومهربانی و شفقت را در گلوی مسلمین خفه می کند. این برگردن آحاد مسلمانان است که ریشه های دروغ وافتراء وتهمت وناسزا را از بیخ بر کنند ونگذارند شیطان صفتان به قلم مسموم خود (که چون دندان گرگ بیشه است) اتحاد امت پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله، را از هم بدرند. در جلد سوم الغدیر، 16 کتاب که در آنها به شیعه افتراهای نامربوط زده اند معرفی شده ومورد نقد وبررسی قرار گرفته است.

____________________

1. الانتصار ص 7، 8.

2. الانتصار ص 144.

3. الانتصار ص 89، 90.

بحث هایی از جلد چهارم الغدیر

غدیریه های قرن چهارم و پنجم و ششم

غدیریه سرایان این دوره 31 نفر می باشند. درباره شرح حال این 31 نفر - که همگی از علما و شعرای برجسته هستند - بطور مبسوط در جلد چهارم الغدیر بحث شده و مخصوصا میزان توانایی ادبی آنها مورد بررسی دقیق قرار گرفته است. اصولا شعر و ادب، روح حاکم بر جلد چهارم الغدیر است. در میان غدیریه سرایان این دوره چهره های برجسته ای نظیر شریف رضی، سید مرتضی و خطیب خوارزمی دیده می شود.

غدیریه صاحب بن عباد

یکی از غدیریه سرایان این دوره صاحب بن عباد (متوفی 385) است.

وی در چکامه بلند خویش می گوید:

- گفت: بازگو که صاحب این دین حنیف کیست؟ گفتم (همان کسی است که) بهترین سرور در میان رسولان است.

- گفت: بگو که چه کسی در روز غدیر به سیادت وسروری نائل آمد؟ گفتم: همان کسی که در اسلام بهترین ولی است. - گفت: این فرد چه کسی است؟ نام او را آشکار کن! - گفتم: او امیر مؤمنان علی (بن ابی طالب) است.

غدیریه ابو الحجاج بغدادی

غدیریه سرای دیگر این عصر ابو الحجاج بغدادی (متوفی 391) است که ذیلا ابیاتی از غدیریه وی را با مطلع معروفش می خوانیم:

- ای صاحب بارگاه تابان نجف! آن کس که مزار تو را زیارت کرد و از تو شفا طلبید قطعا درمان یافت. - خداوند نیامرزد آن جماعت (منافقی) را که سخن گویشان به فضل و شرف تو آفرین گفت. (چرا که آن گروه پیمان خود را شکستند). - آنان در روز غدیر خم با تو بیعت کرده بودند. پیامبر (در آن روز) با بیانی رسا چنین تأکید فرموده بود که: - این علی - پس از من - ولی شماست. هر کس دست به دامان او زند، هر گز دچار خوف و واهمه ای نخواهد شد.

غدیریه ابو محمد عونی

ابیات زیر نیز از غدیریه ابو محمد عونی است. وی درباره حضرت امیر عليه‌السلام می گوید:

- خداوند علی را به جامه هیبت و خردمندی بسیار است و او را از عبادت بت ها حفظ فرمود.... پیامبر به جز او درباره چه کسی در روز غدیر و روزهای دیگر فرمود که: - این برادر من، مولا و امام شماست و هنگامی که مرگ به سراغ من آمد او خلیفه (و جانشین من) خواهد بود.

شریف رضی و سید مرتضی در الغدیر

پس از ذکر غدیریه های شریف رضی و سید مرتضی، به مصادر شرح زندگانی آنها بطور مشروح اشاره می شود. نام اساتید و شاگردان شریف رضی و سید مرتضی آورده شده و همچنین تألیفات آنها شمارش گردیده است. شریف رضی 19 کتاب و رساله دارد که یکی از آنها نهج البلاغه است.

این کتاب از جمله محفوظات شریف رضی بوده و از زمان نگارش آن تا قرن اخیر حدود 85 شرح بر آن نوشته شده است. سید مرتضی (متوفی 436) با این که برادر بزرگتر شریف رضی است، سی سال پس از فوت برادر جهان را بدرود گفته است.

سید مرتضی نیز 86 کتاب و رساله تألیف کرده که کتاب «الشافی» یکی از مهمترین آنها می باشد. این دو برادر از نوادر ومفاخر تاریخ اسلام هستند. گذشته از مراتب علمی این دو بزرگوار، جزالت بیان آنها در شعر همواره بر ستیغ قله ادب می درخشد.

ثعالبی درباره سید مرتضی می گوید: «امروز در مجد و شرافت، و در علم و ادب، و در فضل و کرم، ریاست به سید مرتضی - که در بغداد است - منتهی می شود» غدیریه خوارزمی خطیب خوارزمی (متوفی 568) که از حفاظ مشهور حنفی مذهب است، غدیریه زیبایی دارد که ابیاتی از آن را ذیلا می خوانیم:

حدیث برائت وغدیر خم - آیا بر روی زمین جوانمرد و امام پاکی چون بو تراب وجود دارد؟ - آنگاه که چشمان مرا درد فرا گیرد، خاک پای بو تراب توتیای دیدگان من خواهد بود. - حدیث برائت و (روایت) غدیر خم ورایت خیبر، پایان سخن است.

ملک صالح از غدیریه سرایان دیگر، طلایع بن رزیک (مشهور به ملک صالح) می باشد که در سال 556 به شهادت رسیده است. ابیات زیر از اشعار زیبای اوست که در مدح امیر المومنین عليه‌السلام سروده شده است:

- (ای علی!) ای ریسمان استوار دین، و ای دریای دانش دانشوران، - ای قبله اولیاء، و ای کعبه (مقصود) طواف کنندگان، - تو از خاندانی هستی که همواره در میان مردم، (نمونه و) نیکوکار بوده اند. - خاندان که همگی ایشان تائبان و عابدان (درگاه الهی هستند). روزه دارند و پیوسته نماز می گزارند. - آنان عالمان و حافظان حریم حقند و همواره (در پیشگاه عظمت الهی) در حال رکوع و سجود می باشند. - شما (خاندان پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله هستید که) هنگام خفتن مردم، شب را با نماز به روز می آورید.

غدیریه ابن عودی

ابن عودی نیلی (متوفی 558) یکی دیگر از غدیر سرایان این عصر است، اشعار وی در روانی و استواری کم نظیر است. ابیات زیر از غدیریه بلند او انتخاب شده است:

من مدح و ثنای خود را مخصوص پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله و همتای او کرده ام، همانانکه در درخشش و تابندگی بینظیرند.

-مراد از «تین» و «زیتون» خاندان پیامبرست، و در نظر کسانی که حقایق را درک می کنند، آنان شجره طوبی هستند. - جنه المأوی و حوض کوثر در فردای قیامت چیزی جز اهل بیت پیامبر نیست، آنان لوح محفوظ و چتر برافراشته و گسترده (رحمت الهی) می باشند. - اگر آل محمد نبودند خداوند هرگز مخلوقات خود را نمی آفرید و هیچگاه آدم و حوا برای پیدایش نسل بشر به زمین نمی آمدند. ⁽¹⁾

- در روز غدیر محمد (مصطفی) نص خلافت علی را ابلاغ نمود و فرمود: ای مردم بدانید که: - فرمان الهی بر من نازل شده است تا رسالت خود را ابلاغ نمایم و اکنون برای تبلیغ آن سخن می گویم. - علی وصی من است پس فقط از او پیروی نمایید، و بدانید هنگامی که من از میان شما رفتم پس از من او امام شما خواهد بود. ممکن است برخی، فضایل مأثوره از ائمه معصومین را حمل بر غلو نمایند. برای توضیح، طی مطالب جلد پنجم سخنی در این باره خواهیم داشت. ⁽²⁾

____________________

(1) مراجعه بفرمایید به الغدیر ج 2 / 300، 301.

(2) بحث غلو در جلد هفتم الغدیر آمده است که ما به اختصار در طی مطالب جلد پنجم به آن اشاره کرده ایم.

بحث هایی از جلد پنجم الغدیر

غدیریه های قرن ششم و هفتم

غدیریه های مربوط به اواخر قرن ششم تا اواخر قرن هفتم در جلد پنجم الغدیر نقل گردیده است. غدیریه سرایان این دوره 12 نفر می باشند.

غدیریه سید محمد اقساسی

اولین غدیریه ای که در این مجلد آمده است متعلق به سید محمد اقساسی (متوفی 575) می باشد. اقساسی قضیه ای خواندنی با مستنصر (خلیفه عباسی) دارد که اجمال آن از این قرار است که: روزی مستنصر قصد زیارت قبر سلمان فارسی را نمود. ابو الحسن اقساسی نیز همراه وی بود. مستنصر در راه به اقساسی گفت: یکی از دروغ هایی که غلات شیعه برای علی عليه‌السلامروایت می کنند این است که در روز وفات سلمان فارسی، علی بن ابی طالب عليه‌السلاماز مدینه طی الارض کرده و به مدائن آمده و پس از تغسیل سلمان همان شب به مدینه بازگشته است. اقساسی بالبدیهه این ابیات را سرود:

- تو شبی را که وصی پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله به مدائن طی الارض نمود انکار کردی. همان شبی که در مدائن به وجود علی عليه‌السلامنیاز بود.

- علی بدن پاک سلمان را در مدائن غسل داد و قبل از سپیده دم به سرزمین یثرب بازگشت. - تو گفتی: این حرفها، از گفته های غلات است، ولی غلات چه گناهی کرده اند اگر این خبر دروغ نباشد.

- (از طرفی هم اعتقاد داری که) آصف برخیا در کمتر از یک چشم بر هم زدن طی الارض نموده و تخت بلقیس را از سرزمین سبا (به بیت المقدس) آورده است.

- عجیب است که تو درباره آصف برخیا غلو نکرده ای، ولی من درباره حیدر غلو کرده ام.

- اگر احمد بهترین رسول خداست، علی نیز بهترین اوصیا می باشد مگر اینکه بگوئی همه اخبار دروغ است.

مایه شگفتی این است که برخی از علمای عامه این منقبت را برای علی عليه‌السلام غیر قابل قبول می دانند و حال آنکه مورخین اهل تسنن نظیر آن را حتی برای افرادی گمنام قائل شده اند. به عنوان نمونه: ابن عساکر می گوید: «حبیب بن محمد عجمی روز ترویه (هشتم ذی الحجه) در بصره بود و روز عرفه در عرفات». ⁽¹⁾ ابن کثیر می گوید: «شیخ عبد الله یونینی از طریق هوا (طی الارض کرده) و به حج رفته.» ⁽²⁾ یافعی نیز طی الارضی را نقل نموده است. ⁽³⁾

صاحب «شذرات الذهب» نقل می کند که شیخ سلطان بعلبکی 13 بار طی الارض کرده و به حج رفته است. ⁽⁴⁾ همچنین «در شذرات الذهب» آمده که یک روز جلال الدین سیوطی خادم خود را (که محمد حباک نام داشت) یک روزه از مصر به مکه برد و بازگرداند. ⁽⁵⁾

____________________

1. تاریخ ابن عساکر ج 4 / 33.

2. البدایه والنهایه ج 13 / 94.

3. مرآه الجنان ج 3 / 421.

4. شذرات الذهب ج 5 / 211.

5. شذرات الذهب ج 8 / 54.

بررسی مناقب و فضائل اهل بیت

علامه امینی در اثبات مناقب ائمه هدی عليه‌السلام، تحقیقات عمیق و گسترده خود را در چند مرحله قرار داده اند:

مرحله اول: ذکر احادیثی که بیانگر بعضی از فضائل ائمه معصومین است.

مرحله دوم: بررسی دلائل صحت احادیث مربوطه، از جهت سند و متن.

مرحله سوم: دفع وجه استبعاد در مورد این فضائل ورد سخن کسانی که این گونه فضائل را غلو می دانند.

مرحله چهارم: ذکر احادیث جعلی در خصوص فضائل خلفای غاصب، ائمه مذاهب اربعه و دیگران.

مرحله پنجم. ارائه دلائل ساختگی بودن احادیث مرحله چهارم، از حیث سند و متن.

غلو و حد و مرز آن ⁽¹⁾

اگر خداوند در قرآن تصریح می فرماید که عصای موسی به اذن الهی اژدها شده و یا آنکه عیسی مرده ای را زنده نموده است و یا آنکه ابراهیم در آتش حتی احساس گرما نکرده و یا آنکه آصف بر خیاطی الارض نموده، بدین معنا نیست که حضرت حق خواسته در حق موسی و عیسی و ابراهیم و آصف برخیا غلوی بنماید.

به کارهائی که خارق عادت بوده و توسط پیامبران و ائمه معصومین به اذن خداوند صورت گرفته است عنوان معجزه داده اند و این از مختصات تمامی ادیان الهی است. زمانی این امر به غلو منتهی می شود که مثلا العیاذ بالله برای حضرت عیسی الوهیتی قائل شویم. در این مرحله دیگر قضیه منقبت و یا معجزه صادق نیست.

____________________

1. در خصوص غلو به جلد هفتم الغدیر رجوع بفرمایید.

درباره علی بن ابی طالب نیز موضوع همینطور است. هر چند که فضائل و مناقب حضرت امیر عليه‌السلاممورد تأیید عامه و خاصه است، کسانی که قائل به الوهیت و یا حتی نبوت علی بن ابی طالب عليه‌السلامشده اند غالی بوده و از سوی شیعه همواره مطرود گردیده اند. اغلب کسانی که به نفی مناقب علی و دیگر ائمه اطهار عليه‌السلاممی پردازند، نه تنها منکر معجزه نشده اند، بلکه عین مناقب ائمه معصومین عليه‌السلامرا برای افراد دیگر جعل نموده اند.

سؤالی که در اینجا مطرح می شود این است که براستی علت واقعی انکار منقبت «طی الارض» و نظایر آن در خصوص علی بن ابی طالب عليه‌السلامچیست و چرا این مناقب برای افراد دیگر ساخته شده است؟ با کمی تأمل و دقت دلایل عمده این جریان را می توان در «پیشبرد مقاصد سیاسی» و «جریانات انحرافی مذهبی» و همچنین «غرض ورزی های شخصی» خلاصه کرد.

فضایل دیگری که به سرنوشت منقبت «طی الارض» دچار شده اند زیاد است. قضیه «رد الشمس» و «محدث بودن امام» نیز از جمله آنهاست. همچنین شایان ذکر است که تمامی احادیثی را که پیامبر درباره خلافت علی بن ابی طالب عليه‌السلامفرموده برای ابو بکر و عمر و عثمان جعل کرده اند. اینک بطور مختصر به بررسی موارد فوق (یعنی: «رد الشمس» و «محدث بودن امام» و «احادیثی چند درباره خلافت») می پردازیم:

حدیث رد الشمس

بسیاری از حفاظ - که در قرون مختلفه می زیسته اند - حدیث رد الشمس را نقل نموده اند و حتی برخی از ایشان کتابی مستقل در این زمینه تألیف کرده اند. اجمال قضیه این است که «روزی پیامبر در صهباء - که از اراضی خیبر بود - نماز ظهر را بجای آورد و پس از نماز، علی عليه‌السلامرا برای انجام کاری فرستاد. هنگامی که پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله نماز عصر را اقامه فرمود علی عليه‌السلامحضور نداشت. پس از اینکه علی عليه‌السلامآمد، پیامبر سر مبارک خود را بر دامن علی گذاردند و خوابیدند. علی بن ابی طالب برای آنکه پیامبر بیدار نشوند از جای خود تکان نخورد. رفته رفته آفتاب غروب کرد. هنگامی که پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله از خواب برخاستند و متوجه شدند که نماز علی قضا شده دعا فرمودند که: بارالها! بنده تو، علی، خودش را وقف پیامبر تو نموده بود، خورشید را برای او بازگردان. پس از لحظاتی چند، خورشید بازگشت و برفراز کوهها قرار گرفت. آنگاه علی وضو گرفت و نماز عصر را بجای آورد. بعد از نماز علی بود که خورشید مجددا غروب کرد». ⁽¹⁾ همچنین محدثین و مورخین نقل نموده اند که علی بن ابی طالب بعدها به این منقبت خود احتجاج ومنا شده نموده وصحابه آن را تأیید کرده اند. ⁽²⁾

ماجرای بازگشت خورشید برای علی عليه‌السلام از وقایع قطعی و مسلم تاریخ اسلام است. با این حال عده ای نظیر ابن حزم - که حتی قاتل علی را مجتهد ومأجور می دانند ⁽³⁾ - به نفی آن پرداخته اند. ⁽⁴⁾ برخی هم سعی کرده اند که این منقبت را برای افراد دیگری نظیر «حضرمی» (متوفی 676) اثبات کنند.

____________________

1. مصادر و منابع کثیری در این خصوص موجود است که به تفصیل در الغدیر ج 3 / 126 - 141 آمده است.

2. فرائد السمطین ج 1 / 321... الغدیر ج 3 / 141.

3. المحلی ج 1 / 484 / مسأله 2079.