فرق بين عقوبت و امتحان الهي چيست؟

فرق بين عقوبت و امتحان الهي چيست؟
يدالله بشكني
فرق بين عقوبت و امتحان الهي چيست؟ امتحان اعم از عقوبت است.
يعني گاهي امتحان، با عقوبت و گاه با نعمت است.
يعني گاهي انسان، توسط خوشي‎ها و شادي‎ها امتحان مي‎شود و گاهي توسط غم و اندوه.
گاه توسط شفا گرفتن از بيماري و گاه به واسطه رحلت و از دست دادن عزيزان.
بهرحال انسان به انحاء مختلف مورد امتحان قرار مي‎گيرد.
اما اين سوال هميشه مطرح است که از کجا متوجه شويم که مشکلات و ناملايماتي که بر ما وارد مي‎شود؛ امتحان است يا عقوبت؟! و يا به عبارتي ديگر از کجا دريابيم که موارد پيش آمده، از سوي خدا، يا از طرف خود ما است؟! چرا که گاهي ما در انتساب اين ناملايمات و مشکلات به خداوند، اشتباه مي‎کنيم.
در بين مردم اين جمله معروف است که وقتي براي کسي مشکلي پيش مي‎آيد به او مي‎گويند که خواست خدا بوده، خدا اينطور مقدر کرده و غيره.
حال آن که اينطور نيست چرا که در مواردي، مشکلاتي که پيش مي‎آيد، نتيجه اعمال خود ما است و ربطي به خدا ندارد که عادت کرده‎ايم همه مشکلات را به تعبيري به گردن خدا مي‎اندازيم.
خداي متعال در قرآن کريم مي‎فرمايد: "وَ ما اَصابَکُمْ مِنْ مُصِيبَهٍ فَبِما کَسَبَتْ اَيدِيکُمْ وَ يعْفُو عَن كَثِيرٍ؛(1) و آنچه از مصيبت‏ها به شما برسد به خاطر گناهانى است كه خود كسب كرده‏ايد، و از بسيارى نيز در مى‏گذرد.
اگر انسان گناه و معصيتي انجام داده باشد و بعد از آن دچار مشکلي بشود اين مشکل تنبيه است و اگر بدون گناه و معصيت دچار مشکل بشود همانند امامان معصوم (عليهم‎السلام)، امتحان الهي است.
خداوند در اين آيه انسان را به مسئله ارتباط بين گناهان و مصائب و بلاياي دنيوى توجه مي‎دهد.
كلمه "مصيبت" به معناى هر ناملايمتى است كه به انسان برسد، گويى از راه دور به‏ انسان مي‎رسد.
(2) منظور از جمله "فَبِما كَسَبَتْ أَيدِيكُمْ"، گناهان و زشتى‏ها است.
و معناى جمله "وَ يعْفُوا عَنْ كَثِيرٍ"، اين است كه خداوند بسيارى از همان گناهان و زشتى‏هايتان را مى‏بخشد.
اين بلايا به خاطر گناهانى است كه مردم مى‏كنند، و پيدا شدن آن براى اين است كه خداوند نمونه‏اى از آثار شوم اعمالشان را به ايشان بچشاند، تا شايد به خود آيند و متوجه شوند.
در آيه کريمه خداوند به اين مسئله صراحت دارد که بسياري از مصيبت‎ها و بلايا به خاطر گناهاني است که مرتکب مي‎شويم و در آخر آيه اين نکته را متذکر مي‎شود که توجه کنيم که تازه خدا بسياري از گناهان را مي‎بخشد وگرنه بايد تمام زندگي را در بلا و مصيبت مي‎گذرانديم.
پس اگر انسان گناه و معصيتي انجام داده باشد و بعد از آن دچار مشکلي بشود اين مشکل تنبيه است و اگر بدون گناه و معصيت دچار مشکل بشود همانند امامان معصوم (عليهم‎السلام)، امتحان الهي است.
منظور از مصيبت، هم مصائب عمومى و همگانى از قبيل قحطى، گرانى، وبا، زلزله و امثال آن و هم مصائب فردي که ناملايماتى است كه متوجه جان، مال، فرزند و آبرو تك تك افراد مى‏شود؛ است.
يعني مصائب و ناملايماتى كه متوجه جامعه و شما مى‏شود، همه به خاطر گناهانى است كه مرتكب مى‏شويد، و خدا از بسيارى از آن گناهان درمى‏گذرد و شما را به جرم آن نمى‏گيرد.
منظور از مصيبت، هم مصائب عمومى و همگانى از قبيل قحطى، گرانى، وبا، زلزله و امثال آن و هم مصائب فردي که ناملايماتى است كه متوجه جان، مال، فرزند و آبرو تك تك افراد مى‏شود؛ است.
يعني مصائب و ناملايماتى كه متوجه جامعه و شما مى‏شود، همه به خاطر گناهانى است كه مرتكب مى‏شويد، و خدا از بسيارى از آن گناهان درمى‏گذرد و شما را به جرم آن نمى‏گيرد.
بر اساس آيات درمي‎يابيم بين اعمال آدمى و نظام عالم، ارتباطى خاص برقرار است.
به طورى كه اگر جوامع بشرى عقائد و اعمال خود را بر طبق آنچه كه فطرت اقتضاء دارد وفق دهند، خيرات به سويشان سرازير و درهاى بركات به رويشان باز مى‏شود، و اگر در اين دو مرحله به فساد بگرايند، زمين و آسمان هم تباه مى‏شود، و زندگيشان را تباه مى‏كند.
و اين سنت الهى است.
در نهايت اين که گناهان، هم آثار دنيوي و هم اخروي دارند.
و اين بلايا آثار سوء دنيايي گناهان است.
وليکن بعضى از آن آثار به گناه کننده اصابت مى‏كند، و بعضى بخشوده مى‏شوند، و به خاطر عواملى از قبيل صله رحم، صدقه، دعاى مؤمنين، توبه و امثال آن - كه در روايات آمده - آثار آنها از گناه کننده برمى‏گردد.
(3) پي‎نوشت‎ها: 1- شوري، 30 .
2- مفردات راغب، ماده " قدر" .
3- برگرفته از تفسير الميزان ذيل آيه شريفه .