امنيت اخلاقى از نگاه امام هادى

بر اساس تحقيقات پليس انگليس در هر شش تا بيست ثانيه يک مورد خشونت عليه زنان انگليسى در خانه صورت مى گيرد. در اين پژوهش که 28 سپتامبر 2000 انجام گرفت، بيش از 1300 پيام تلفنى درباره خشونت عليه زنان در خانه دريافت شد.
سالانه حدود يکصد هزار زن آسيب ديده از خشونت هاى خانگى در لندن براى دريافت کمک هاى پزشکى تلاش مى کنند و هفده درصد از زنان آواره و بى خانمان نتيجه خشونت هاى خانگى هستند.
اليزابت استانکو [1] «مدير برنامه تحقيقاتى خشونت، در انجمن پژوهش هاى اجتماعى و اقتصادى انگليس» معتقد است ميزان واقعى خشونت هاى خانگى بر اساس گزارش هاى پليس به دست نمى ايد. به طور متوسط يک زن قبل از آنکه به پليس مراجعه کند، 35 بار مورد خشونت و تعرض شوهر فعلى يا قبلى خود قرار مى گيرد.
مجله ساندى تايمز چاپ لندن، در يک گزارش نوشت: بيش از نيمى از زنان رده هاى بالاى مشاغل حرفه اى و سى درصد از کارکنان امور ادارى و دفترى در انگلستان و 77 درصد آنان در آمريکا با مزاحمت هاى مديران و همکارانشان در محيط کار رو به رو هستند. [2]
در طول قرن بيستم آمار طلاق هفتصد درصد رشد داشته است که بيشتر آن در دهه هاى پايانى اين قرن رخ داده است. از هر پنج کودک آمريکايى که در سال 1986م به دنيا آمده اند ، سه نفر تا قبل از هيجده سالگى شاهد طلاق و جدايى والدين بوده اند. [3]
بر اساس آمار، 75 درصد کودکانى که فاقد نيروى کافى عقلانى و روحى اند، از پدر يا مادر الکلى هستند.
کسانى که در حين انعقاد نطفه مست هستند، 35 درصد عوارض الکليسم حاد را به فرزند خود منتقل مى کنند. [4]
جالب است بدانيد که پنجاه درصد مرتکبين قتل، 8/77 درصد ضرب و شتم ها، 5/88 درصد سرقت ها و 8/88 درصد جرائم جنسى ، الکل مصرف کرده بودند و چهل درصد اطفال مجرم سابقه مصرف الکل داشته اند. [5]

زندگى بدون حضور خدا

به راستى، دليل پيدايش اين معضلات را کجا بايد جستجو کرد؟ امنيت اخلاقى را چگونه بايد به دست آورد؟
مهم ترين دليل بروز اين ناهنجارى را از زبان برخى دانشمندان غربى مى خوانيم:
ژوزف دى ميستر [6] در کتاب درس هايى از تاريخ به نقل از تاريخ دانانى چون ويل دورانت [7] مى نويسد: تا پيش از زمان ما هرگز نشانى در تاريخ وجود ندارد که بتوان زندگى اخلاقى بدون کمک مذهب را از آن استنباط کرد. جرج آن گير [8] در همين زمينه مى افزايد: من به اين نتيجه رسيده ام که داشتن جامعه اى اخلاقى بدون اعتقاد به خدا ممکن نيست؛ چرا که بدون خدا همه چيز به «منِ انساني» وابسته مى شود و «من» به تنهايى بى معنى است. [9]
او هشدار مى دهد که امروزه ديگر آمريکايى ها بر مبناى اعتقادات اخلاقى و مذهبى خويش عمل نمى کنند و به آنچه زمانى درست مى دانستند، جامه عمل نمى پوشانند. اکنون براى آمريکايى ها «من» ملاک همه چيز شده است؛ در حالى که اين فقط جوامع اخلاقى هستند که کارآمدى دارند. [10]

فرهنگ تباهى

برهنگى و بدحجابى و ميل به خودنمايى در زنان، گسترش مشروبات الکلى و محصولات مختلف جنسى، ميل به سوء استفاده هر چه بيشتر از زنان در مردان، بى اهميت دانستن دستورهاى دينى و عادى سازى مخالفت با دين، مهم ترين عوامل انحطاط اخلاقى و در نتيجه عدم امنيت در جوامع غربى است.
عوامل فوق باعث شده است که :
1. حس شهوت و غريزه جنسى از کنترل خارج و جامعه به سمت مفاسد جنسى کشيده شود.
2. در پى تحريک غريزه جنسى، فحشا و تجاوز فزونى يابد و امنيت و عزت زنان را بيش از ديگر اقشار جامعه در خطر قرار دهد.
3. فرزندان نامشروع بسيارى متولد شوند که سرپرست ندارند و تحت حمايت هاى ناچيز دولت قرار گرفته اند.
4. نظام مقدس خانواده از هم پاشيده شود و افزايش روند طلاق از يک سو و عدم ميل به ازدواج از سويى ديگر، جامعه را با بحران مواجه سازد.
5. جامعه به ابزار و وسايل تزئينى و آرايشى و جنسى، نياز کاذب پيدا کند و سرمايه زيادى صرف توليد ، خريد و فروش اين گونه کالاهاى غير ضرورى شود.
6. افراد چنين جامعه اى از دغدغه هاى عالى انسانى بازمى مانند و به دور از مسائل علمى، اجتماعى، سياسى و ...، در فساد غوطه ور مى شوند و روابط انسان ها نيز دچار خلل و از قالب انسانى خارج مى شود.
7. زن در چنين جامعه اى از ارزش واقعى خود سقوط کند و در حد يک کالا و شيء درايد و عروسکى در دست هوس بازان و سرمايه داران شود.

بيم ها و هشدارها

قسمتى از آمار تکان دهنده جامعه غربى بيان شد. آمار فساد در کشور ما با جامعه غربى قابل مقايسه نيست، اما آمار اعلام شده، زنگ خطر و هشدار را به صدا درآورده است. در اين زمينه بايد به افزايش دوستى ها بين دختران و پسران بدون نظارت پدر و مادر و خارج از محدوده تعيين شده از سوى شرع مقدس و در نتيجه افزايش آمار طلاق، فرار از خانه، افزايش قاچاق و توليد مشروبات الکلى، حرکت هاى موذيانه براى کم اهميت جلوه دادن نقش دين در زندگى، مورد توجه قرار گيرند.
بديهى است که هر چه جامعه از مبانى دين مبين اسلام دور و به مظاهر پست غربى نزديک شود، اين آمار نيز افزايش خواهد يافت.
تنها راهى که مى تواند جامعه را از اين خطرات مهلک برهاند، بازگشت به فرهنگ اصيل و ناب اسلام و سيره نورانى پيامبر و ائمه اطهار: است. از اين رو، ما در اين مقاله ضمن توجه به وضعيت اخلاقى عصر امام هادى (ع)، رهنمودها و انديشه آن امام همام را در اين باره بيان مى کنيم.

وضعيت فرهنگى

اسراف در بيت المال، مى گسارى و ترويج مفاسد اخلاقى در عصر امام هادى (ع) نمود زيادى داشت. متوکل عباسى مبلغ دو ميليون دينار براى ساخت کاخ جعفرى هزينه کرد؛ در حالى که هفت کاخ ديگر نيز داشت. [11]
در کاخ متوکل چهار هزار کنيز از نقاط مختلف دنيا حضور داشتند و متوکل با همه آنان معاشرت نزديک داشت و با يکى از آنان ارتباط تنگاتنگ داشت. [12]
قاضى تنوخى که مسند قضاوت بصره را بر عهده داشت، وضع خليفه عباسى را در قالب شعرى چنين ترسيم مى کند:
نشا بين طنبور وزق و مزهر
و فى حجر شاد او على صدر ضارب
يعني: (متوکل) ميان تار و تنبور و باده و عود و در دامن آوازه خوان يا روى سينه نوازنده به سر مى برد. [13]
ميگسارى در آن دوران رايج شده بود و متوکل و وزيران و اطرافيان علناً آن را مرتکب مى شدند؛ حتى اهداى بطرى هاى شراب در نظر آنها بالاترين هديه بود.
البته دامنه بى بند و بارى به عموم مردم نيز کشيده شده بود. بى اعتنايى به امور دينى، ترويج مى گسارى و شهوت رانى در اشعار شاعران آن عصر انعکاس يافته است. [14]
فساد متوکل عباسى به عنوان خليفه جامعه اسلامى و به تبع فساد توده مردم را مى توان در ماجراى زير ديد:
روزى امام به مجلس متوکل احضار شد و نزديک متوکل نشست. متوکل متوجه شد که جنس عمامه امام نفيس است. از روى اعتراض گفت: اين عمامه را چند خريده اي؟
امام فرمود: کسى که براى من آورده، به پانصد درهم خريده است.
متوکل گفت: اسراف کرده اى که عمامه اى با اين قيمت بر سر بسته اي؟!
امام فرمود: شنيده ام در همين روزها، کنيز زيبايى به هزار دينار سرخ [15] خريده اي؟
متوکل پاسخ داد: آرى، صحيح است.
امام فرمود: من براى شريف ترين عضوم هزينه کرده ام، ولى تو براى پست ترين عضوت! انصاف بده کدام اسراف است؟ [16]
امام با اين پاسخ خويش، هم جواب گستاخى متوکل را داد و هم به اين نکته اشاره کرد که در اين گونه اعمال، دو گناه نهفته است: مخالفت با امر خدا و بى پروايى، هزينه کردن در راه گناه که مصداق اسراف است.

امنيت اخلاقى از نگاه امام هادى (ع)

در زمينه امنيت اخلاقى روايات اندکى از امام هادى (ع) نقل شده است و آنچه بيشتر در روايات آن امام همام ديده مى شود، مباحث اعتقادى و ولايت اهل بيت: است که اين امر نشانگر اهميت اين مباحث در سلامت روحى و روانى جامعه و بيانگر اين مطلب است که ريشه همه فسادها، دورى مردم از اعتقادات اصيل و ولايت ائمه اطهار: است.
نگاهى به روايات آن وجود قدسى مى تواند راهگشاى مشکلات امروز جامعه باشد.

ازدواج موقت

يکى از احکام حکمت آميز دين اسلام، تشريع ازدواج موقت است. اين حکم اسلامى بنا بر نياز ها و تفاوت هاى مرد و زن و به منظور حفظ امنيت اخلاقى جامعه وضع شده است. اسلام به جاى آنکه روابط جنسى را آزاد بگذارد، اين روابط را محدود ساخته است.
تجربه نشان داده است که هميشه مردان آماده به ازدواج از زنان آماده به ازدواج کمترند. از اين رو،اسلام براى برآوردن نيازهاى عاطفى و جنسى و کنترل و محدود ساختن آن، ضمن مخالفت با ارتباط هاى آزاد جنسى، ازدواج موقت را تحت شرايط خاص، تجويز کرده است. [17]
امام هادى (ع) در جواب مردى درباره متعه فرمود:
«هى حلال مباح، مطلق لمن لم يغنه الله بالتزويج، فليستعفف بالمتعه فإن استغنى عنها بالتزويج فهى مباح له اذا غاب عنها؛ [18]ازدواج موقت براى کسى که به واسطه ازدواج دائم (از مسائل جنسي) بى نياز نشده، حلال و مباح است و هيچ گونه قيدى ندارد. پس اگر ازدواج نکرده است (و نيازهاى جنسى آزارش مى دهند) عفت خود را با ازدواج موقت حفظ کند (و گرفتار ارتباط هاى بى حد و مرز نگردد)؛ اما مردى که همسر دارد، اگر دسترسى به همسر خود ندارد، ازدواج موقت براى او نيز مباح خواهد بود».
اين روايت به خوبى نشان مى دهد که فلسفه ازدواج موقت، بى بند و بارى و هرزگى نيست.
از سوى ديگر، ممکن است جوّ حاکم بر جامعه به گونه اى باشد که انجام ازدواج موقت باعث بدبينى به دين اسلام و يا ائمه: شود. امام هادى (ع) در نامه اى به بعضى از دوست داران خود نوشت:
«لا تلحّوا على المتعه، انما عليکم اقامة السنّه فلا تشتغلوا بها عن فرشکم و حرائرکم فيکفرن و يتبرين و يدعون على الامر بذلک و يلعنونا؛ [19]
به سراغ ازدواج موقت نرويد، به شما سفارش مى کنم سنت را به پا داريد (و ازدواج دائم کنيد)، به خاطر انجام ازدواج موقت، همسران خود را فراموش نکنيد؛ زيرا آنان کفران نعمت مى کنند و بيزار مى شوند و بر کسانى که اين دستور شرعى را داده اند، نفرين مى کنند و به ما نيز لعنت مى فرستند».
از اين حديث نکات زير قابل برداشت است:
1. جو حاکم و فرهنگ عمومى به شدت عليه عقايد شيعى بوده است.
2. اين بدبينى به حدى بوده که بيزارى جستن و لعن ائمه را در پى داشته است.
3. مردان متأهل با ازدواج هاى موقت از همسران خود رويگردان مى شوند و ميل کمترى به آنان نشان مى دهند. برآورده نشدن نيازهاى آنان هم باعث بدبينى مى شود.

ترويج فرهنگ ازدواج

از بين بردن عوامل منحرف کننده اجتماعى از يک سو و ترويج فرهنگ ازدواج از سوى ديگر، مى تواند نقش مهمى در سلامت جامعه ايفا کند.
امام هادى (ع) در يکى از خطبه هاى عقد ازدواج، پس از حمد و ثناى الهى و تأکيد بر اصول اعتقادى فرمود:
«اما بعد، خداى سبحان، دامادى (و خويشاوندى سببي) را دستاويز انس دل ها و فاميلى همسران قرار داد که با آن، خويشاوندى ها را به هم آميخت و آن را مايه دلسوزى و مهربانى قرار داد: «در اين نشانه هايى است براى عالمان». [20] خداى سبحان در کتاب خود مى فرمايد: « و او کسى است که از آب، انسانى آفريد و او را (داراى خويشاوندي) نسبى و سببى قرار داد» [21] و «به افراد بى همسر قوم خود و غلامان و کنيزان درستکارتان همسر دهيد!». [22] همانا فلانى پسر فلانى ، کسى است که موقعيت اجتماعى و رفتار او را مى شناسيد. او مايل است در زندگى شما شريک شود. او دامادى شما را دوست دارد، به خواستگارى دختر شما فلانى دختر فلانى آمده است و چنين و چنان مقدار را مهريه دختر قرار داده است که نقد آن اين مقدار است و نسيه آن اين مقدار. وساطت ما را براى او بپذيريد و به خواستگار ما همسر دهيد، پاسخ نيک دهيد و سخن نيک به زبان آوريد، من از خدا براى خود و شما و همه مسلمانان مغفرت مى طلبم». [23]

حجاب در حضور نامحرمان

امام هادى (ع) حجاب کامل زنان را در مقابل کودکانى که خوب و بد را نمى فهمند، ضرورى نمى داند. اما از باز گذاشتن سر و بد حجابى در برابر مردان نامحرم، اگر چه رفت و آمد زيادى هم به خانه دارند، نهى فرموده است. [24]

حرمت مسکرات

يکى از ابزارهايى که به امنيت اخلاقى جامعه صدمه زيادى مى زند، استفاده از مسکرات است که از گذشته هاى دور وجود داشته و همواره بشر را به سمت فساد کشانده است. يکى از مهم ترين دلايل حرمت شراب، اين است که عقل را زايل مى کند. به همين دليل، هر ماده اى که بر عقل انسان خدشه وارد کند و او را از حالت عادى خارج گرداند، مسکر و حرام است.
امام هادى (ع) در جواب نامه اى که در همين زمينه پرسش شده بود، فرمود:
«کل مسکر حرام؛ [25] هر چيز مست کننده اى حرام است».
از آنجا که مخالفت عمدى با حکم خداوند، با اين نيت که حکم خداوند را قبول ندارد باعث کفر انسان مى شود، امام هادى (ع) در جواب نامه اى که از شارب خمر پرسيده شده بود، فرمود: «شارب الخمر کافر». [26]

نفى روابط آزاد جنسى

امام هادى (ع) در مقابل کسانى که همجنس بازى را جايز مى شمردند، فرمود: «لعنة الله على من فعل ذلک؛ [27] خداوند کسانى را که چنين کارهايى انجام مى دهند، لعنت کند».
و در حديث ديگرى که از توبه همجنس بازان پرسيده شده بود، فرمود: «القتل؛ [28] توبه اى جز مرگ براى او نيست».
اين برخورد شديد با روابط نامشروع، نشانه قدرت تخريب فراوان اين امور در زندگى بشر است.

ياد مرگ

اگر انسان معاد را فراموش کند و تنها همين زندگى پست بشرى را ببيند، هيچ عاملى او را از غرق شدن در ورطه گناهان نگه نمى دارد.
ياد مرگ، شيطان و وسوسه هايش را دور مى کند. اهل بيت در روايات زيادى اين نکته را گوشزد کرده اند و سيره عملى امام هادى (ع) نيز گواه بر اين مدعاست.
متوکل در مجلس عيش خود هنگامى که از حضرت امام هادى (ع) خواست شعرى بخواند، با اشعارى مواجه شد که امام مرگ را براى او يادآورى کرد و بدين سان مجلس شراب آنان دگرگون شد. [29]

برخورد قاطع با متجاوزان

در ميان افراد جامعه، عده اى هستند که به دليل فراموشى خدا و قيامت، هنجارهاى جامعه را برنمى تابند؛ به گونه اى که تذکر و موعظه در اين گونه افراد تأثيرى ندارد. امام هادى (ع) درباره اين افراد مى فرمايد:
«الحکمة لا تنجع فى الطباع الفاسده؛ [30]
حکمت، اثرى در دل ها و قلب هاى فاسد نمى گذارد».
تنها راه مبارزه با اين گونه افراد، برخورد قاطع است.

--------------------------------------------
پى نوشت ها :
[1] . Eli Zabeth Stankoz
[2] . فلسفه خلقت، تبعيض يا تفاوت، ديروز امروز فردا، طوبى کرمانى، انتشارات بين المللى هدى، چ1، 1383، ص 121؛ به نقل از کيهان 28/9/70، ص 15.
[3] . ww.Womenrc.com/howraw ماهنامه حوراء ، شماره 3، اسفند 1382 و فروردين 1383، «غرب و گرداب بحران اخلاقي»
[4] . لقمه هاى حرام، سيد حسن موسوى خراسانى، چ1، 1376، ناشر: مؤلف، ص 43.
[5] . همان ، ص 44؛ به نقل از سمپوزيوم الکل، ص66.
[6] . Joseph De Maistre
[7] . Will Duront
[8] . Georgie Ann Geyer
[9] . اشاره به مکتب فکرى منحرف اومانيسم است که انسان و لذت ها و خواهش هاى نفسانى او را محور قرار مى دهد و همه امکانات و طبيعت و ... را براى لذت بيشتر انسان قلمداد مى کند. در حقيقت هدف را زندگى پست انسانى مى داند و به معاد و زندگى اخروى و رسيدن به خدا معتقد نيست.
[10] . مجله حوراء شماره 3، اسفند 1382 و فروردين 1383، «غرب و گرداب بحران جنسي».
[11] . تحليلى از زندگانى امام هادى (ع) ، باقر شريف قرشى، ترجمه محمدرضا عطائى، کنگره جهانى حضرت رضا (ع)، چ 1، انتشارات آستان قدس رضوى، 1371ش، ص 434.
[12] . همان، ص 432، به نقل از سير اعلام النبلاء ج8، ص153.
[13] . همان، ص 476.
[14] . رک: تحليلى از زندگانى امام هادى (ع)،ص477 ـ 480.
[15] . گفتنى است دينار از طلا و درهم از نقره است و هر دينار معادل ده درهم است.
[16] . سيره عملى اهل بيت، حضرت امام على هادى، سيد کاظم ارفع، چ 1، 1380ش، نشر تربيت ، ص 7، به نقل از لطائف الطوائف، ص 411.
[17] . ر.ک : حقوق زن در اسلام، شهيد مطهري.
[18] . موسوعة الامام الهادى، گروه حديث مؤسسه ولى عصر، زير نظر ايت الله خزعلى، چ 1، 1424ق، ج 2، ص 357.
[19] . موسوعة الامام الهادى، ج3، ص 25، به نقل از الکافى ج5، ص453، ح 3.
[20] . روم / 22.
[21] . فرقان / 54.
[22] . نور / 32.
[23] . فرهنگ جامع سخنان امام هادى (ع)، گروه حديث پژوهشکده باقرالعلوم، چاپ و نشر بين الملل، وابسته به اميرکبير، چ1، 1385، ص 280، به نقل از کافى، ج 5، ص 372، ح 6.
[24] . موسوعة الامام الهادى، ج2 ، ص 356 و 357، به نقل از تحف العقول، ص 458؛ تهذيب الاحکام ج7،ص457، ح 1828.
[25] . موسوعة الامام الهادى، ج 2، ص419.
[26] . همان.
[27] . همان، ج2 ، ص 439، به نقل از استبصار، ج4 ،ص222، ح 829.
[28] . همان.
[29] . سيره عملى اهل بيت، امام على هادى، ص 12.
[30] . چهل داستان و چهل حديث از امام هادى (ع)، عبدالله صالحى، نشر مهدى يار، چ 1، 1381، ص129، به نقل از اعلام الدين ، ص 311.