مقدمه
تمام اعمال و رفتار انسانها; چه فردى و چه اجتماعى، مشمول حکمى از احکام شرعى مى باشد و تمام موضوعاتى که به گونه اى با رفتار آدمى ارتباط پيدا مى کند، در فقه اسلامى داراى قانون و مقرراتى است . عزادارى سالار شهيدان حضرت ابا عبدالله الحسين عليه السلام و امامان معصوم عليهم السلام نيز همچون ساير اعمال انسان داراى احکامى است که در اين مختصر بدان مى پردازيم .لازم به ذکر است که براى جمع آورى اين احکام، از فتاوا و سخنان مراجع معظم تقليد و عالمان بزرگوار تا آنجا که مقدور بوده ست سود برده ايم و از آنجا که دررساله هاى عمليه و استفتائات همه مراجع بزرگوار، درباره عزادارى در ابعاد مختلف بحث نشده است، فقط به فتاوا و استفتائات موجود بسنده کرده ايم .
احکام عزادارى
امام خمينى رحمه الله:«عزادارى براى سيدالشهداء از افضل قربات و مايه تقويت روح ايمان و شهامت اسلامى و ايثار و فداکارى و شجاعت در مسلمين است .» (1)
سؤال: آيا بر پا کردن مراسم عزادارى [توسط زن] بدون اذن شوهر جايز مى باشد؟
آيت الله نورى همداني: در صورتى که از اموال شوهر باشد جايز نيست . (2)
سؤال: گاهى برخى از دسته ها که وارد مسجد مى شوند، با کفش وارد مى شوند، که نوعى بى احترامى به مسجد محسوب مى شود، لطفا بفرمائيد که اين مسئله چه حکمى دارد؟
آيت الله نورى همداني: اگر موجب هتک شود اشکال دارد . (3)
سؤال: در مورد زنجير زنى که منجر به سياه شدن يا مجروح شدن بدن مى شود و همچنين غالبا پشت پيراهن افراد باز است و بيشتر درخيابان و معابر عمومى ظاهر مى شوند، نظر شما چيست؟
امام خمينى رحمه الله: مانعى ندارد، مگر اينکه موجب ضرر فاحش بر بدن شود . (4)
سؤال: آيا برهنه شدن مردان با حضور زنان براى عزادارى عيب دارد يا خير؟
آيت الله فاضل لنکراني: مانعى ندارد و زنها نبايد به بدن مرد اجنبى نظر کنند . (5)
سؤال: در مجالس زنانه، زنان مداحى و سخنرانى مى کنند و صداى آنها به گوش مردان رهگذر مى رسد . آيا اين عمل جايز است؟
آيت الله فاضل لنکراني: شنيدن صداى ايشان اگر در معرض ريبه و التذاذ نباشد حرام نيست . (6)
سؤال: سينه زدن با تيغ و يا زنجير زدن با زنجيرى که داراى چاقو و يا تيغ مى باشد و منجر به زخمى شدن بدن و جارى شدن خون مى شود چه حکمى دارد؟
آيت الله مکارى شيرازي: کيفيت عزادارى بايد چنان باشد که بهانه اى به دست دشمنان اسلام ندهد و موجب سوء استفاده از آن نشود . (7)
احکام علامت
سؤال: بسيارى از تکايا در ايام عزاداريهاى مذهبى، اقدام به حمل «علاماتى » مى کنند که به قيمت گزافى خريده شده و حمل آن نيز موجب اشکال است . اين وسائل از نظر شرعى چه حکمى دارند؟امام خمينى رحمه الله: اشکال ندارد . (8)
سؤال: حکم علمهايى که در مراسم عزادارى امام حسين عليه السلام از آنها استفاده مى شود و بعضى داراى نقش و نگارهايى نيز هستند چيست؟
آيت الله فاضل لنکراني: استفاده از آنها در عزادارى جايز است . (9)
سؤال: آيا جايز است پارچه و دستمالهايى را که در ايام محرم بر روى علم مى بندند بفروش برسانند و در عزادارى و تعمير حسينيه مصرف کنند؟
آيت الله فاضل لنکراني: اگر در مراسم عزادارى محل حاجت نباشد و زايد بر متعارف باشد، مى توانند بفروشند و به مصارف عزادارى و احتياجات حسينيه ها برسانند . (10)
احکام تعزيه و شبيه خوانى
امام خمينى رحمه الله: تعزيه و شبيه خوانى اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود، اشکال ندارد ولى بهتر ست به جاى آن، مجالس روضه خوانى برپا کنند . (11)سؤال: آيا تعزيه و شبيه خوانى در مراسم عزادارى جايز است؟
آيت الله فاضل لنکراني: اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود مانعى ندارد . (12)
آيت الله گلپايگانى رحمه الله: اگر تعزيه خوانى مشتمل بر استعمال آلات موسيقى نباشد و غنا و دروغ نخوانند و مرد لباس مختص به زن نپوشد، اشکال ندارد . (13)
سؤال: آيا تشبه به اهل بيت عليهم السلام در نمايش و تعزيه و غير آن جايز است؟
امام خمينى رحمه الله: با مراعات احترام آنان جايز است . (14)
آيت الله فاضل لنکرانى و آيت الله صافى گلپايگاني: در صورتى که مستلزم اهانت نباشد مانعى ندارد . (15)
آيت الله علوى گرگاني: اگر تعزيه و شبيه خوانى موجب هتک حرمت به ساحت مقدس بزرگان دين شود، بايد اجتناب شود . (16)
احکام استفاده از لباس سياه
سؤال: آيا پوشيدن لباس سياه در عزادارى امام حسين عليه السلام جايز است و آيا رجحان دارد؟آيت الله فاضل لنکراني: پوشيدن لباس سياه در عزاى امام حسين عليه السلام و ديگر ائمه عليهم السلام چون از مصاديق تعظيم شعائر است، واجد رجحان شرعى مى باشد و عملا بزرگانى چون مرحوم آيت الله بروجردى در روز عاشورا از قباى سياه استفاده مى کردند . (17)
آيت الله صافى گلپايگانى و آيت الله نورى همداني: پوشيدن لباس سياه به عنوان اعلان حزن و اندوه در مصيبت امام حسين عليه السلام و ائمه عليهم السلام رجحان دارد . (18)
سؤال: آيا نماز خواندن با لباس سياه بر عزاداران امام حسين عليه السلام مکروه است؟
آيت الله صافى گلپايگاني: چون لباس سياه علامت عزاداران سيدالشهداء است و عزادارى آن حضرت کمال رجحان را دارد، لذا نماز خواندن با آن نيز مکروه نمى باشد . (19)
احکام قمه زدن
علامه امين عاملي: «قمه زنى و اعمالى ديگر از اين قبيل در مراسم عزادارى حسينى به حکم عقل و شرع حرام است و زخمى ساختن سر، که نه سود دنيوى دارد و نه اجر اخروى، ايذاء نفس است که خود در شرع حرام است و در مقابل اين عمل، شيعه اهل بيت را در انظار ديگران مورد تمسخر قرار داده و آنها را وحشى قلمداد مى کنند . شکى نيست که اين اعمال ناشى از وساوس شياطين بوده و موجب رضايت خدا و پيامبر صلى الله عليه و آله و اهل بيت اطهار عليهم السلام نيست .» (20)آيت الله حکيم رحمه الله: مرحوم آيت الله حکيم رحمه الله جواز قمه زنى را مقيد به چهار شرط نموده است:
1- خوف ضرر وجود نداشته باشد .
2- عزادارى بر آن صدق کند .
3- باعث مسخره قرار گرفتن نشود .
4- عداوت و دشمنى ديگران را ايجاد نکند . (21)
سؤال: قمه زدن در عزادارى امام حسين عليه السلام چه حکمى دارد؟
امام خمينى رحمه الله: اگر موجب ضرر نباشد مانع ندارد، ولى در اين زمان اين عمل نشود . (22)
مقام معظم رهبري: اگر موجب وهن مذهب در زمان حاضر و يا مستلزم خوف خطر جان يا ضرر معتنى به باشد، جايز نيست . (23)
آيت الله جوادى آملي: چيزى که مايه وهن اسلام و مايه هتک حرمت عزاداراى است جايز نيست، انتظار مى رود از قمه زنى و مانند آن پرهيز شود . (24)
سؤال: اگر قمه زدن در عزاداريها موجب مرگ کسى شد، آيا اين عمل خودکشى و گناه محسوب مى شود؟
مقام معظم رهبري: اگر با خوف خطر جان اقدام کرده باشد، حکم انتحار دارد . (25)
سؤال: آيا قمه زنى جايز است؟ چنانچه در اين خصوص نذرى وجود داشته باشد وظيفه چيست؟
آيت الله فاضل لنکراني: با توجه به اينکه ايران اسلامى به عنوان ام القراى جهان اسلام شناخته مى شود، و اعمال و رفتار ملت ايران به عنوان الگو و بيانگر اسلام است، بايد با سوگوارى و عزادارى امام حسين عليه السلام به گونه اى عمل شود که موجب گرايش بيشتر به آن حضرت گردد .
مسئله قمه زدن نه تنها نقشى ندارد بلکه به علت عدم قابليت پذيرش و نداشتن هيچگونه توجيه قابل فهم مخالفين، نتيجه سوء بر آن مترتب خواهد شد . لذا لازم است شيعيان از آن خوددارى کنند . و چنانچه در اين مورد نذرى وجود داشته باشد نذرصحيح نيست . (26)
آيت الله نورى همداني: اشکال دارد . (27)
احکام موسيقى
مرحوم شيخ انصارى در مکاسب محرمه در پاسخ به کسانى که مى گويند غنا مى تواند زمينه گريه کردن را فراهم نمايد، مى فرمايد: چنين شيوه اى نمى تواند مقدمه مستحب يا مباح قرار گيرد و بايد به عموم ادله حرمت غنا تمسک نمود . (28)مرحوم حاج شيخ عباس قمى رحمه الله در منتهى الآمال مى فرمايد: عزاداران امام حسين عليه السلام بر وجهى سلوک کنند که زبان نواصب دراز نشود و از استعمال محرمات از قبيل غنا که غالبا نوحه ها خالى از آن نيست و حکايات ضعيفه مظنونة الکذب احتراز نمايند و شيطان را در اين عبادت بزرگ راه ندهند . (29)
سؤال: در راديو مدح ائمه طاهرين عليهم السلام با واقعه کربلا را با وزن و ساز و با لحن خوب مى خوانند . آيا استماعش جايز است يا خير؟
امام خمينى رحمه الله: اگر غنا و موسيقى نباشد مانع ندارد . (30)
سؤال: هيئتهاى نوازنده و کسانى که درمراسم تشييع جنازه شهداء موزيک عزا مى زنند، از لحاظ شرعى چه حکمى دارد؟ و آيا خريد و فروش آن لوازم حرام است يا خير؟
امام خمينى رحمه الله: خريد و فروش آلات لهو حرام است و موسيقى مطرب جايز نيست و صداهاى مشکوک مانع ندارد . (31)
سؤال: آيا زدن طبل و شيپور در تعزيه حضرت سيدالشهداء عليه السلام جايز است يانه؟
امام خمينى رحمه الله: اگر از آلات لهو و لعب نباشد و وهن بر مذهب هم نشود مانع ندارد . (32)
سؤال: آيا در عزادارى سيدالشهداء استفاده از طبل و دهل جايز است؟
آيت الله فاضل لنکراني: استفاده از آلات لهو و لعب حرام است ولى طبل و دهل و امثال آن جزء اين آلات نيست . (33)
احکام عاشورا
1- روزه روز عاشورا و روزى که انسان شک دارد روز عرفه است يا عيد قربان مکروه است . در روايت آمده است که امام صادق عليه السلام فرمود: بنى اميه نذر کردند که اگر موفق به قتل امام حسين عليه السلام شوند، روز شهادت او را جشن بگيرند و مبارک بشمارند و روزه بگيرند و روزه در آن روز سنت آل اميه است، لذا ائمه اطهار عليهم السلام به جهت مخالفت با اين طايفه تبهکار و عدم هماهنگى با آنان، روزه عاشورا را نهى کردند . (34)2- در روز عاشورا مستحب است که انسان تا عصر بدون قصد روزه از خوردن و آشاميدن خوددارى کند . (35)
3- بسيار مناسب است که در روز عاشورا کار و کسب تعطيل شود، مگر در حد ضرورت .
امام رضا عليه السلام فرمود: «من ترک السعى فى حوائجه يوم عاشورا قضى الله له حوائج الدنيا و الاخرة; (36) کسى که کار و تلاش براى برآوردن حوائج خود را در روز عاشورا ترک کند، خداوند نيازهاى دنيا و آخرت او را برطرف مى سازد .»
سؤال: در ايام سوگوارى امام حسين عليه السلام نماز مقدم است يا عزاداري؟
آيت الله فاضل لنکراني: بهتر آن است که نماز را مقدم دارند، همانطور که امام حسين عليه السلام روز عاشورا هنگام ظهر نماز ظهر اقامه کردند . (37)
--------------------------------------------
پى نوشت ها :
1) استفتائات امام خمينى، ج 2، ص 28 و استفتائات جديد آيت الله مکارم، ج 1، ص 158 .
2) هزار و يک مسئله، آيت الله نورى همدانى، ج 2، ص 180 .
3) هزار و يک مسئله فقهى، ج 2، ص 40 .
4) استفتائات امام خمينى، ج 3، ص 580 .
5) جامع المسائل، ج 1، ص 619، س 2162 .
6) همان، ص 625، س 2183 .
7) استفتائات جديد، ج 1، ص 158، س 57 .
8) استفتائات امام خمينى رحمه الله، ج 2، ص 28، س 72 .
9) جامع المسائل، ج 1، ص 623، س 2173 .
10) همان، س 2179 .
11) استفتائات امام خمينى رحمه الله، ج 2، ص 28، س 71 و ج 3، س 44 و 40 و 47 و 33 .
12) جامع المسائل، ج 1، س 2165 .
13) مجمع المسائل، ج 1، ص 559، س 77 .
14) احکام خانواده، عبدالرحيم موگهى، طبق فتواى امام خمينى رحمه الله، ص 336 .
15) جامع المسائل، آيت الله فاضل لنکرانى، ج 1، س 2166 و جامع الاحکام، آيت الله صافى، ج 2، ص 132 .
16) اجوبة المسائل، ص 365 .
17) جامع المسائل، ج 1، ص 621، س 2170
18) جامع الاحکام، آيت الله صافى، ج 2 ، ص 130، س 1590; هزار و يک مسئله، آيت الله نورى همدانى، ج 2، ص 180، س 602 .
19) جامع الاحکام، ج 2، ص 130، س 1591 .
20) اعيان الشيعه، ج 10، ص 363 .
21) فتاوى العلماء والاعلام فى تشجيع الشعائر الحسينيه .
22) استفتاءات، ج 3، ص 581، س 38 .
23) بيانات رهبرى و استفتائات آيات عظام پيرامون عزادارى عاشورا، ص 35 .
24) همان، ص 42 .
25) همان، ص 35 .
26) جامع المسائل، ج 1، ص 623، س 2172 .
27) هزار و يک مسئله، ج 2، ص 179، س 597 .
28) مکاسب محرمه، رحلى، ص 39 .
29) منتهى الامال، ج 1، ص 468، آخر زندگى امام حسين عليه السلام .
30) استفتائات امام خمينى رحمه الله، ج 2، ص 16، س 36 .
31) همان، ص 18 .
32) همان، ج 3، ص 583، س 45 .
33) جامع المسائل، ج 1، ص 623، س 2174 .
33) تحرير الوسيله، ج 1; جواهر، ج 7، ص 107 .
35) توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 906 .
36) عيون اخبار الرضا، شيخ صدوق، ص 268 .
37) جامع المسائل، ج 1، ص 623 .